ΤΟ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ: ΠΟΣΟ ΚΟΣΤΙΣΕ Ο ΧΡΥΣΟΣ ΑΙΩΝΑΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ!!!

ΟΙ ΡΩΜΙΟΙ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΕΙΣΠΡΑΤΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΡΟΓΟΝΩΝ ΜΑΣ !!ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΙΣΠΡΑΤΤΟΥΝ ΠΗΓΑΙΝΟΥΝ ΣΕ ΕΠΙΔΟΤΗΣΕΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΩΝ !!
«Ο κλάδος των κατασκευών είναι από την αρχαιότητα στενά συνυφασμένος με την αίγλη και τη δύναμη. Οι κολοσσιαίων διαστάσεων κατασκευές, ακόμη και σήμερα, προσδίδουν κύρος στις χώρες που τις έχουν και δείχνουν την οικονομική τους δύναμη. Πολλές φορές , όπως συνέβη στην Αρχαία Αίγυπτο με την λατρεία των νεκρών, το κόστος

κατασκευής παρέσυρε ολόκληρους πολιτισμούς στον αφανισμό ...»

Ο Περικλής με το οικοδομικό του έργο έχει μείνει στην ιστορία χαρίζοντας το όνομα του σε ολόκληρο τον 5ο αιώνα (χρυσός αιώνας). Τι όμως περιλάμβανε αυτό και πόσο κόστισε; Ήταν πραγματικά ένας χρυσός αιώνας για την Αθήνα;
Το 454 Π.Χ. μπήκε με τους καλύτερους οιωνούς για την Αθήνα. Η μακροχρόνια συνθήκη ειρήνης με την Σπάρτη έφερε ευημερία σε ολόκληρη την πόλη καθώς το εμπόριο της ανθούσε και η σφαίρα επιρροής της συνεχώς μεγάλωνε. Τον προηγούμενο χρόνο, με την πρόφαση της καλύτερης προστασίας του, ο Περικλής μετέφερε το Δήλιο ταμείο στην Ακρόπολη και μια νέα εποχή φαινόταν να ανατέλλει. Τα Προπύλαια, ο Παρθενώνας με το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς, το τελεστήριο στην Ελευσίνα, το Ωδείο είναι μόνο μερικά από τα έργα που περιλάμβανε ο Περίκλειος σχεδιασμός. Υπάρχει μια καθοριστική παράμετρος που επέτρεψε την ανοικοδόμηση των ιερών στην Αθήνα και τη Αττική; Η αύξηση των εσόδων από την ολική κυριαρχία της Αθήνας στον χώρο του Αιγαίου και την εκμετάλλευση των μεταλλείων αργύρου στο Λαύριο.
Το ταμείο της Αθήνας αντιστοιχούσε στο κολοσσιαίο ποσό των 10000 ταλάντων πριν ξεκινήσει το οικοδομικό σχέδιο. Ταυτόχρονα ο τεράστιος στόλος βοηθούσε την οικονομία να μειώσει τα ποσοστά ανεργίας, αφού τα κατώτερα φτωχά στρώματα μπορούσαν να απασχοληθούν στο στόλο ως ερέτες ( κωπηλάτες). Αξίζει να τονίσουμε στο σημείο αυτό ότι η πραγματική δύναμη του Αθηναϊκού στόλου ήταν ο ερέτης, όσο κι αν ακούγεται περίεργο στα αυτιά του σύγχρονου αναγνώστη. Η πραγματική εικόνα της τριήρης διαφέρει από αυτή που οι περισσότεροι από μας έχουν σχηματίσει μέσα από τον κινηματογράφο. Ο ερέτης ήταν Αθηναίος πολίτης που αμειβόταν για την εργασία του και γι αυτό την έκανε όσο πιο σωστά και ευσυνείδητα γινόταν.
Το 431 Π.Χ. στο ταμείο έχουν μείνει 6000 τάλαντα. Ο Περικλής κάνοντας απολογισμό μπροστά στην εκκλησία του δήμου εξηγεί πώς χρησιμοποιήθηκαν τα χρήματα αυτά, αφού ο Πελοποννησιακός πόλεμος είναι έτοιμος να ξεσπάσει και οι πρώτες αμφισβητήσεις για κατάχρηση των χρημάτων από τον ίδιο έχουν αρχίσει. Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι ο Περικλής στην απολογία του αποτίμησε την τρέχουσα οικονομική κατάσταση της Αθήνας ως εξής: Στην ακρόπολη υπήρχαν 6000 τάλαντα σε αργυρό νόμισμα, η Αθήνα εισέπραττε 600 τάλαντα κάθε χρόνο ως φόρο από τους συμμάχους, υπήρχε ακόμη άκοπος χρυσός και άργυρος, αφιερώματα ιδιωτών και δημόσια σε ιερά σκεύη, λάφυρα περσικά και άλλα αξία 500 ταλάντων, υπολόγισε ακόμη ότι ο χρυσός στολισμός του αγάλματος της θεάς Αθηνάς έφτανε τα 40 τάλαντα. Ο Περικλής τέλειωσε τον απολογισμό του με την έκφραση «η δύναμη εξαρτάται από τα χρήματα και οι νίκες στον πόλεμο κερδίζονται με συνετή πολιτική και αφθονία χρημάτων».
Για να καταλάβει ο σύγχρονος αναγνώστης το μέγεθος των ποσών που αναφέραμε θα προσπαθήσουμε να το δείξουμε με σύγχρονα παραδείγματα. Ο καθηγητής Victor Davis Hanson στο βιβλίο του Πελοποννησιακός Πόλεμος αναφέρει ότι το ποσό των 6000 ταλάντων θα αντιστοιχούσε σε σημερινές αποπληθωρισμένες τιμές σε 3 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό το αποθεματικό ισοδυναμούσε με 36 εκατομμύρια εργάσιμες ώρες ή με 100 δραχμές κατά κεφαλήν εισόδημα για τους 300.000 κατοίκους της Αθήνας και της Αττικής, ένα ποσό που, θεωρητικά, επαρκούσε για να ναυπηγηθούν 6000 τριήρεις! Σε σύγκριση με τη σημερινή αγοραστική αξία το ποσό αυτό αντιστοιχεί στο να έχει μια μικρή πόλη όπως η Λάρισα το ποσό των 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε ρευστό χρήμα στα ταμεία της.
Οικονομία και πολιτική, δύο έννοιες τόσο στενά τόσο στενά δεμένες μεταξύ τους που συχνά ταυτίζονται. Η απόφαση του Περικλή να ξεκινήσει το τεραστίων διαστάσεων οικοδομικό του έργο δεν είναι απλά και μόνο μια πολιτική απόφαση αλλά μας δείχνει και το μέγεθος του πλούτου της Αρχαίας Αθήνας. Οι αρχαίες πηγές αναφέρουν ότι μόνο για την ανέγερση των Προπυλαίων δαπανήθηκαν 2012 τάλαντα, ποσό που θεωρείται εξωπραγματικό. Σύμφωνα με τις πλέον μετριοπαθείς εκτιμήσεις ένα ποσό γύρω στα 2000 τάλαντα θα πρέπει να ξοδεύτηκε για το οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή. Συγκεκριμένα, 400 με 500 τάλαντα θα πρέπει να χρειάστηκαν μόνο για την ανέγερση του Παρθενώνα. Το κόστος για την ανοικοδόμηση των Προπυλαίων έχει υπολογιστεί σε 200 τάλαντα. Ο Θουκυδίδης ( δεν πρέπει να συγχέεται με τον ιστορικό) αρχηγός της ολιγαρχικής πτέρυγας κατηγόρησε τον Περικλή ότι με το οικοδομικό του έργο στέρησε από την Αθήνα πολύτιμους πόρους παραμονές του Πελοποννησιακού πολέμου. Οι κατηγορίες του Θουκυδίδη δεν είναι αναίτιες. Με τα χρήματα που απέσπασε ο Περικλής από το Δήλιο ταμείο (5000 τάλαντα) η Αθήνα θα μπορούσε να ναυπηγήσει 1000 τριήρεις και να τις έχει εν πλω 6 μήνες. Αν σκεφτούμε ότι την εποχή της παντοδυναμίας της πόλης ο Αθηναϊκός στόλος αριθμούσε 200 πλοία τα οποία και δεν μπορούσε να τα έχει ταυτόχρονα εν πλω, καταλαβαίνουμε ότι ο Περικλής έχασε μια ευκαιρία να αποφύγει τον πόλεμο και να καταστήσει την Μεσόγειο μια Αθηναϊκή «λίμνη».
Στην διαδικασία οστρακισμού, που ακολούθησε, ο Θουκυδίδης έχασε και απομακρύνθηκε από την πόλη. Οι ιστορικοί διαφωνούν στο αν και κατά πόσο το τεράστιο αυτό οικοδομικό έργο στέρησε την πόλη από χρήματα που χρειαζόταν. Από καθαρά οικονομικής σκοπιάς τον λογαριασμό η Αθήνα τον πλήρωσε μερικές δεκαετίες αργότερα στον Σπαρτιάτη ναύαρχο Λύσσανδρο όταν υπέγραφε την συνθήκη παράδοσής της. Ο Περικλής εισήγαγε μια καινοτομία στον Αρχαίο κόσμο που αφορούσε τα δημόσια έργα. Ήταν ο πρώτος που τα πραγματοποίησε χρησιμοποιώντας το δημόσιο ταμείο και όχι τα δικά του χρήματα. Μετά και πριν από αυτόν ,και μέχρι τη δύση του Ρωμαϊκού κόσμου πλούσιοι πολίτες και στρατηγοί ήταν εκείνοι που αναλάμβαναν να κτίσουν τα δημόσια κτίρια ως δώρο στην πόλη τους ( Θεμιστοκλής- Ναός Αρτέμιδος, Κίμωνας - Ποικίλη Στοά, κροίσος - Ναός Αρτέμιδος στην Έφεσο, Στοά Αττάλου, θέρμες Καρακάλλα κ.α).
Η απάντηση στο ερώτημα, αν έπρεπε να εφαρμόσει ο Περικλής το πρόγραμμά του, είναι δύσκολη και σίγουρα δεν μπορεί να απαντηθεί με ένα απλό ναι ή όχι. Σκοπός μας δεν είναι να μειώσουμε την αξία του οικοδομικού του έργου, αλλά να μάθει ο σύγχρονος αναγνώστης το πόσο «σύγχρονα» είναι κάποια παλιά θέματα.  Αυτή τη φορά θα σας αφήσουμε να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα και θα κλείσουμε το σημερινό άρθρο με ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Μανώλη Ανδρόνικου, Ακρόπολη: « Ο Παρθενών αποτελεί το λαμπρό μνημείο της Αθηναϊκής πολιτείας του Περικλέους και όπως εκείνη κατόρθωσε να φτάσει σε μια ανεπανάληπτη έκφραση της δημοκρατίας, έτσι και αυτό υψώνεται μοναδικό και ανεπανάληπτο. Γιατί ο ναός αυτός αφιερώνεται σε μια θεότητα, την Αθηνά, που αποτελεί κατά κάποιο τρόπο την αποθέωση της αθηναϊκής πολιτείας ή καλύτερα την θεϊκή της ουσία»
Γρηγόρης Σκάθαρος*