Ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ ΚΑΙ Η ΔΕΛΦΙΚΗ ΙΔΕΑ!!ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΔΕΛΦΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ (1927)

Προαπαιτούμενο για την εξασφάλιση της ειρήνης είναι η συνειδητοποίηση της κοινής μοίρας των ανθρώπων

Ο Άγγελος Σικελιανός υπήρξε μια μεγάλη μορφή των ελληνικών γραμμάτων στο πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα, αλλά και οραματιστής για την παγκόσμια ειρήνη και αδελφοσύνη μεταξύ των λαών. Αυτό το όραμα επιδίωξε να το μετατρέψει σε πράξη κατά τη δεκαετία του 1920, προσκαλώντας σε διάσκεψη στους Δελφούς διανοούμενους από όλο τον κόσμο, και στη συνέχεια με τις δύο Δελφικές Εορτές που διοργάνωσε το 1927 και το 1930.

Όταν λάβουμε υπόψη πως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) συστάθηκε το 1945, μετά τη λήξη του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, με στόχο την παγκόσμια συνεργασία για την αποφυγή ενός ακόμη παγκόσμιου πολέμου, διαπιστώνουμε πόσο πρωτοποριακή ήταν η ιδέα του Α. Σικελιανού για την επίτευξη του ίδιου στόχου με τη συνεργασία των ανθρώπων των γραμμάτων και τεχνών της εποχής του.

Αν και τελικά η Δελφική Ιδέα του Α. Σικελιανού μακροπρόθεσμα παρέμεινε ένα απραγματοποίητο όραμα, με την έννοια ότι δεν κατέληξε στη σύσταση ενός μόνιμου διεθνούς φορέα, όπως ο ΟΗΕ, το γεγονός ότι μια τέτοια σκέψη ξεκίνησε από έναν Έλληνα ποιητή και διανοούμενο, της δίνει μια ιδιαίτερη βαρύτητα για τον Ελληνισμό.

Σημειωτέον ότι για την παγκόσμια προβολή της Δελφικής ιδέας ο Α. Σικελιανός επέλεξε τους Δελφούς, οι οποίοι στην αρχαιότητα είχαν χαρακτηρισθεί ως «Ο Ομφαλός της Γης», με άλλα λόγια το Κέντρο της Γης.

Πριν αναφερθώ πιο συγκεκριμένα στην Δελφική Ιδέα, θα δώσω, όσο πιο συνοπτικά γίνεται, πληροφορίες για την προσωπικότητα και το έργο του Α. Σικελιανού.

Ο Άγγελος Σικελιανός γεννήθηκε στην Λευκάδα το 1884. Όταν το 1901 τελείωσε το Γυμνάσιο έφυγε για την Αθήνα, όπου γράφτηκε στη Νομική Σχολή, χωρίς ωστόσο να ολοκληρώσει τις νομικές του σπουδές.

Στην Αθήνα γνωρίστηκε με άλλους λογοτέχνες της εποχής εκείνης, και συνεργάσθηκε με λογοτεχνικά περιοδικά. Το 1905 έφυγε για τη Λιβύη, στην έρημο της οποίας έγραψε το μακροσκελές ποίημά του Αλαφροΐσκιωτος.

Το 1907 ο Α. Σικελιανός γνώρισε στην Ελλάδα την Αμερικανίδα Εύα Πάλμερ, την οποία παντρεύτηκε στην Αμερική. Μετά το γάμο του το ζεύγος Σικελιανού εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Το 1914 ο Σικελιανός γνωρίστηκε με το Νίκο Καζαντζάκη, με τον οποίο συνδέθηκε με βαθιά φιλία.

Το 1920 ο Σικελιανός άρχισε να σκέπτεται για τη μορφή που θα έπαιρνε η σκέψη του για την Δελφική Ιδέα. Λίγα χρόνια αργότερα, συγκεκριμένα το 1924, ο Άγγελος με τη σύζυγό του Εύα εγκαταστάθηκαν στους Δελφούς, σε σπίτι που έκτισαν εκεί, για να αρχίσουν εκ του σύνεγγυς την προεργασία για την υλοποίηση της Δελφικής Ιδέας. Αξίζει να αναφερθεί εδώ πως η Εύα Πάλμερ ήταν κόρη ενός πλούσιου Αμερικανού, και στην περιουσία της βασιζόταν ο Α. Σικελιανός για την κάλυψη των εξόδων για τις εκδηλώσεις της Δελφικής Ιδέας.

Τον Μάιο του 1927 έγιναν οι πρώτες Δελφικές Εορτές, οι οποίες γνώρισαν μεγάλη επιτυχία, και είχαν απήχηση στο εξωτερικό. Το 1930 πραγματοποιήθηκαν οι δεύτερες Δελφικές Εορτές, με την παρουσία πολιτικών παραγόντων, και με εξίσου μεγάλη επιτυχία με τις πρώτες.

Τον Αύγουστο του 1933 η Εύα έφυγε για τις ΗΠΑ, προφανώς για λόγους δυσαρμονίας στις σχέσεις της με τον σύζυγό της. Το 1950 ο Α. Σικελιανός έπαθε εγκεφαλική συμφόρηση, και πέθανε το 1951. 

Το 1952 η Εύα επέστρεψε στην Ελλάδα, και μετά από ένα μικρό χρονικό διάστημα πέθανε, και θάφτηκε στους Δελφούς, όπου βρίσκεται και ο τάφος του Άγγελου Σικελιανού.

Σημειωτέον ότι ο Άγγελος Σικελιανός είχε προταθεί πέντε φορές για Βραβείο Νομπέλ στη λογοτεχνία, ανεπιτυχώς όμως.

Το 1991, με πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, το ερειπωμένο σπίτι του Άγγελου και της Εύας Σικελιανού αποκαταστάθηκε στην αρχική του μορφή, για να μετατραπεί σε Μουσείο Δελφικών Εορτών.

ΔΕΛΦΟΙ, Ο ΟΜΦΑΛΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ

Στους Δελφούς είχε συσταθεί η πρώτη Αμφικτιονία, ο σπουδαιότερος ιστορικός θεσμός της αρχαιότητας, τον οποίο πολλοί παρομοιάζουν με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών.

Σκοπός της Αμφικτιονίας ήταν η απαγόρευση των εχθροπραξιών μεταξύ των μελών της, ενώ οι αποφάσεις της ήταν δεσμευτικές.

Ο Α. Σικελιανός, με την μελέτη των αρχαίων ελληνικών κειμένων και τις ανθρωπιστικές του πεποιθήσεις, έβλεπε τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό σαν μιαν αξεπέραστη και πανανθρώπινη παρακαταθήκη με διαχρονική εμβέλεια. 

Αυτόν ακριβώς τον πολιτισμό ήθελε να αναβιώσει ο Σικελιανός με παραστάσεις αρχαίων ελληνικών δραμάτων, αθλητικών αγώνων και μουσικών συναυλιών, και να τον προβάλει σε παγκόσμια κλίμακα, ως προαπαιτούμενο για την ενότητα μεταξύ των εθνών. 

Οι Δελφοί είναι, μετά την Αθήνα, η περιοχή που αναφέρεται συχνότερα στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Επίσης οι Δελφοί θεωρούνται η περιοχή της Ελλάδας με τον μεγαλύτερο αριθμό επιγραφών. Σύμφωνα με έγκυρες πηγές, οι ανασκαφές έφεραν στο φως μαρμάρινα κομμάτια με περίπου 6.000 επιγραφές, οι οποίες πλουτίζουν όχι μόνο τις γνώσεις μας για την ιστορία των Δελφών, αλλά και για την ιστορία ολόκληρου του αρχαίου ελληνικού κόσμου.

Στο αέτωμα του ναού του Απόλλωνα ήταν χαραγμένα τα δύο περίφημα Δελφικά παραγγέλματα: «Γνώθι σαυτόν» - Να γνωρίσεις τον εαυτόν σου -, και «Μηδέν Άγαν» - Να μην κάνεις τίποτε το υπερβολικό.

Στον ίδιο ναό υπήρχαν χαραγμένα 145 ακόμη επιγράμματα με τη μορφή παραγγελμάτων και προτροπών, τα περισσότερα από τα οποία ήταν αποφθέγματα που αποδίδονται στους ακόλουθους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας: Θαλή τον Μιλήσιο, Πιττακό τον Μυτιληναίο, Βία τον Πρηνέα, Σόλων τον Αθηναίο, Κλεόβουλο τον Ρόδιο, Περίανδρο τον Κορίνθιο και Χίλων τον Λακεδαιμόνιο.

Δειγματοληπτικά ακολουθούν 10 επιγράμματα.

Σοφίαν ζήτει - Να αναζητείς τη σοφία.

Κακίας απέχου - Να απέχεις από την κακία.

Ικέτας αιδού - Να σέβεσαι τους ικέτες.

Γλώττης άρχει - Να κυριαρχείς την γλώσσα σου.

Πόνει μετά δικαίου - Να κοπιάζεις δίκαια.

Αμαρτάνων μετανόει - Όταν σφάλλεις να μετανοείς.

Θνήσκε υπέρ πατρίδος - Να πεθαίνεις για την πατρίδα σου.

Γλώσσαν ίσχε - Να συγκρατείς την γλώσσα σου.

Έριν μίσει - Να μισείς την έριδα.

Αυτό που κάνει εντύπωση είναι ότι τα παραπάνω επιγράμματα, και η πλειονότητα των άλλων, με δύο ή τρεις λέξεις διατυπώνουν μια μεγάλη αλήθεια, ή κάνουν μια συνετή προτροπή. Το τρίτο από τα παραπάνω επιγράμματα «Ικέτας αιδού - Να σέβεσαι τους ικέτες» θα μπορούσε να αποτελέσει το σύνθημα του ΟΗΕ για την στάση των κρατών της Δύσης απέναντι στους πρόσφυγες που ζητούν άσυλο. Στην αρχαία Ελλάδα, τους ικέτες που κατέφευγαν σε έναν ναό, δεν επιτρεπόταν στους διώκτες τους να τους βλάψουν. Ήταν υπό την προστασία του θεού ή της θεάς του ναού. 

Στις ημέρες μας, τους πρόσφυγες που ζητούν άσυλο, η Αυστραλία τους στέλνει σε κέντρα κράτησης σε νησιά του Ειρηνικού Ωκεανού ...

Η επιλογή των Δελφών από τον Α. Σικελιανό δεν ήταν τυχαία. Καθώς ήταν το θρησκευτικό και το πνευματικό κέντρο της Ελλάδας στην αρχαιότητα, θα μπορούσαν να ξαναγίνουν ζωντανό σύμβολο στον σύγχρονο κόσμο για αιώνιες και ακατάλυτες πανανθρώπινες αξίες.

Η ΠΥΘΙΑ

Πυθία ονομαζόταν η εκάστοτε Ιέρεια του θεού Απόλλωνα στο Μαντείο των Δελφών, η οποία, ευρισκόμενη σε έκσταση, μετέφερε τον χρησμό του Απόλλωνα προς τους εκάστοτε ενδιαφερόμενους με τρόπο διφορούμενο, που επιδεχόταν δύο εντελώς διαφορετικές ερμηνείες, ανάλογα με την περίσταση.

Η Πυθία ακολουθούσε την εξής διαδικασία, προτού ανακοινώσει τον εκάστοτε χρησμό: Πρώτα πλενόταν, έπινε νερό από την ιερή Κασταλία πηγή και μασούσε δαφνόφυλλα. Έπειτα ανέβαινε σε ένα υψηλό τρίποδο, από τη βάση του οποίου έβγαιναν αναθυμιάσεις από καύση διαφόρων βοτάνων. Οι αναθυμιάσεις αυτές έφερναν την Πυθία σε έκσταση, σε βαθμό που ορισμένες φορές έβγαζε κάποιες κραυγές ή ψιθύριζε λόγια χωρίς νόημα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της διφορούμενης έννοιας πολλών χρησμών της Πυθίας είναι ο ακόλουθος χρησμός:

«Ήξεις αφήξεις ουκ εν πολέμω θνήξεις». Ο χρησμός αυτός επιδέχεται δύο εντελώς διαφορετικές ερμηνείες, ανάλογα με το πού θα βάλουμε το κόμμα. Η πρώτη ερμηνεία είναι η ακόλουθη: «Ήξεις αφήξεις, ουκ εν πολέμω θνήξεις. - Θα πας θα γυρίσεις, δεν θα πεθάνεις στον πόλεμο».

Η δεύτερη ερμηνεία είναι: «Ήξεις, αφήξεις ουκ, εν πολέμω θνήξεις - Θα πας, δεν θα γυρίσεις, στον πόλεμο θα πεθάνεις».

Στους Δελφούς, την ιστορική, και μαγευτική αυτή περιοχή της Ελλάδας, επιδίωξε ο Άγγελος Σικελιανός να αναβιώσει την Δελφική Ιδέα, και να επιβεβαιώσει την πεποίθηση των προγόνων μας πως είναι «ο Ομφαλός της Γης».

Η απόπειρά του αυτή μπορεί να απέτυχε, με την έννοια ότι δεν υπήρξε συνέχεια, τόνισε όμως μια από τις σημαντικότερες πτυχές των πολιτιστικών δραστηριοτήτων των αρχαίων Ελλήνων, και την αντίληψή τους πως προαπαιτούμενο για την εξασφάλιση της ειρήνης είναι η συνειδητοποίηση της κοινής μοίρας των ανθρώπων.

Με άλλα λόγια, η εφαρμογή του ακόλουθου ρητού: Έχθρας διάλυε - Να διαλύεις τις έχθρες.

"Ακούστε, ακούστε με! Αν ετρέμανε

στην κούνια τα βυζασταρούδια,

εμένα με νανούρισαν,

των αντρειωμένων τα τραγούδια.

Εμέ, λεχώνα η μάνα μου,

στην μπόρα τη μαρτιάτικη

που 'χε τα ουράνια ανοίξει,

εσκώθη και με πήρε στην αγκάλη της

τον πρώτο κεραυνό για να μου δείξει!

Μάνα φωτιά με βύζαξες

κ' είναι η καρδιά μου αστέρι;"

Από τον Αλαφροϊσκιωτο

ΓΙΑΤΙ ΒΑΘΕΙΑ ΜΟΥ ΔΟΞΑΣΑ

Γιατί βαθιά μου δόξασα και πίστεψα τη γη

και στη φυγή δεν άπλωσα τα μυστικά φτερά μου,

μα ολάκερον ερίζωσα το νου μου στη σιγή,

νά που και πάλι αναπηδά στη δίψα μου η πηγή,

πηγή ζωής, χορευτική πηγή, πηγή χαρά μου ...

Γιατί ποτέ δε λόγιασα το πότε και το πώς,

μα εβύθισα τη σκέψη μου μέσα στην πάσαν ώρα,

σα μέσα της να κρύβονταν ο αμέτρητος σκοπός,

νά τώρα που, ή καλοκαιριά τριγύρα μου είτε μπόρα,

λάμπ' η στιγμή ολοστρόγγυλη στο νου μου σαν οπώρα,

βρέχει απ' τα βάθη τ' ουρανού και μέσα μου ο καρπός! ...

Γιατί δεν είπα: «εδώ η ζωή αρχίζει, εδώ τελειώνει ...»

μα «αν είν' η μέρα βροχερή, σέρνει πιο πλούσιο φως ...

μα κι ο σεισμός βαθύτερη τη χτίση θεμελιώνει,

τι ο ζωντανός παλμός της γης που πλάθει είναι κρυφός ...»

νά που, ό,τι στάθη εφήμερο, σα σύγνεφο αναλιώνει, νά που ο μέγας Θάνατος μου γίνηκε αδερφός! ...

Από τον Λυρικό Βίο Β΄

Ο Άγγελος Σικελιανός ήταν ένας μεγάλος τεχνίτης του λόγου, ορμητικός και δυναμικός στους στίχους του, στις ιδέες και στην γλώσσα. Ανάστησε με τα γραφόμενά του την ιστορία, τις ηθικές αξίες, τους Ελληνικούς μύθους, τις ιδέες, τα οράματα και τα όνειρα των Ελλήνων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Άγγελος Σικελιανός ήταν οραματιστής και ρομαντικός, απόκρυφος και συμβολιστής, φυσιολάτρης και λυρικός, βαθυστόχαστος, αλλά και μεγαλόσχημος. Βαθειά ΕΛΛΗΝΑΣ. Κάλπαζε η φαντασία του. Ήταν μπροστά από την εποχή του, με τα μάτια στραμμένα στις Ελληνικές του ρίζες και στον Ελληνικό πολιτισμό. Ένιωθε να τον κυριαρχούν οι γενετικές καταβολές τής αρχαίας, αλλά και της νεώτερης Ελλάδας. Η ψυχή του ήταν γνήσια Ελληνική, και φλεγόταν από αγάπη για τον τόπο του. Δύναμή του, οι ρίζες του!!! Η ποίησή του κουβαλά στα φτερά της το μεγαλείο του Ελληνισμού. Ποιητής Ελληνολάτρης ονειροπόλος συνεχιστής μιας ιστορίας αιώνων. Μελετά τα θεία μηνύματα της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας μέσα από τα Ορφικά, τα Ελευσίνια και τ΄ άλλα Μυστήρια τής Ελληνικής αρχαιότητας. Η ψυχή του ταξιδεύει νοερά στα ιερά της Δωδώνης, των Δελφών, της Δήλου και της Σαμοθράκης. Αγγίζει μ' ευλάβεια τα μυστικά σύμβολα τής Λατρείας ( το Στάχυ (άρτια ζωή), το Κλήμα (άρτια τέχνη) και το Εκατόφυλλο Ρόδο (άρτια γνώση). Στην Ελευσίνα, προσεγγίζει ευλαβικά το ιερό τής θεάς Δήμητρας και τα μυστήριά της! Γίνεται μύστης κι ιεροφάντης! Ο Άγγελος Σικελιανός δεν είναι προσιτός σ΄ όσους δεν είναι κοινωνοί του αρχαίου Ελληνικού πνεύματος. Γράφει, λες και δεν θέλει να απευθυνθεί σε αμύητους. Το μεγάλο όραμα του Άγγελου Σικελιανού μα και της συζύγου του Εύας Πάλμερ, ήταν η αναβίωση της Δελφικής Ιδέας. Ήθελαν να ξαναγίνουν οι Δελφοί «ομφαλός της γης», κέντρο μιας παγκόσμιας αμφικτυονίας, όπου το πνεύμα του αρχαίου Ελληνισμού μέσα από την αναβίωσή του θα μπορούσε ν' αποτελέσει τη βάση της ενότητας του παγκόσμιου πνεύματος, οδηγώντας την ανθρωπότητα σε ψυχική και πνευματική λύτρωση. Στο πλευρό του εργάσθηκε άοκνα για την Δελφική Ιδέα η σύζυγός του Εύα Πάλμερ, η οποία πέρα από την οικονομική εισφορά της, φρόντισε η ίδια προσωπικά τα πάντα μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια.

 αριστερά: Άγγελος, - δεξιά: Εύα Πάλμερ

Οι Πρώτες Δελφικές Εορτές (1927) διήρκεσαν δύο ημέρες και περιελάμβαναν παράσταση του Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου, γυμνικούς αγώνες, λαϊκούς χορούς κι έκθεση λαϊκής τέχνης. Το 1930 έγιναν και Δεύτερες Δελφικές Εορτές. Οι παραστάσεις αυτές είχαν σκοπό τους την αναβίωση του αρχαίου τρόπου διδασκαλίας. Η μουσική, που συνόδευε τα χορικά, βασιζόταν στο βυζαντινό μέλος. Τις ενδυμασίες είχε υφάνει η ίδια η Εύα Σικελιανού πάνω σε πρότυπα λαϊκής τέχνης.Η απήχηση των Δελφικών Εορτών ήταν μεγάλη. Έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό από διανοούμενους και λάτρεις του Ελληνικού πνεύματος. Υπήρξαν, όμως αρκετοί που αμφισβήτησαν την όλη προσπάθεια και τα κίνητρά της και κάποιοι που δεν πίστεψαν ότι θα μπορούσε να είναι εφικτή μια τέτοια προσπάθεια. Οι κριτικές που ασκήθηκαν ήταν ή ενθουσιώδεις ή εντελώς αρνητικές εναντίον της όλης ιδέας και της οργάνωσης. Οι Δελφικές Εορτές δεν μπόρεσαν να συνεχιστούν. Παρά τη λαμπρή τους επιτυχία το ζεύγος Σικελιανού καταστράφηκε οικονομικά. Το 1933 η Εύα, αφού έκανε απεγνωσμένες προσπάθειες για να πετύχει οικονομική ενίσχυση από το κράτος για τη συνέχιση των Δελφικών Εορτών, έφυγε για την Αμερική με σκοπό να διαδώσει κι εκεί τη Δελφική Ιδέα. Δεν τα κατάφερε όμως! Γύρισε στην Ελλάδα όταν έμαθε για το θάνατο του Σικελιανού, με τον οποίο είχε χωρίσει από το 1934. Η υποδοχή που της επιφυλάχθηκε, όταν επισκέφτηκε τους Δελφούς ήταν θερμή. Ενώ παρακολουθούσε παράσταση στο θέατρο των Δελφών, η καρδιά της την πρόδωσε κι ετάφη εκεί στους Δελφούς πλάϊ στον Σικελιανό. Το μεγαλόπνοο όραμά τους δεν μπόρεσε να συνεχιστεί, κατάφεραν όμως έστω και για λίγο να προβάλλουν με τον τρόπο που πρέπει το Ελληνικό πνεύμα και τον Ελληνικό Πολιτισμό.

ΔΕΛΦΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ (απόσπασμα)

Μ' εν' άσβηστο χαμόγελο ήρτα ως σ' εσάς, Δελφοί!

Ο πετρωτός ανήφορος, που μόφεγγε στα σκότη της νύχτας

οπού ανέβαινα την τρομερή κορφή,

δεν είδε, απ' ότε εσώριασε η αυλή σας, τέτοια νιότη!

Σαν πλάτανος εσειόντανε με τ'άστρα ο ουρανός'

κι άστραφτε απάνου ο Παρνασσός ώσμε το πέλαο κάτου,

κι απ' τ' άστρα κι από τ' άστραμμα ο νους μου ο φωτεινός

έβλεπε πέρα απ' της ζωής τη μοίρα ή του θανάτου ...

Κι απ' την κραυγή του γερακιού στην άγρια λαγκαδιά

που εχύμα από τα πετρωτά στο πρώτο χαραμέρι,

ώσμε της γης και του έλατου την τρίσβαθη ευωδιά

που πλήθαινεν απόβροχο το αυγερινόν αγέρι,

ώσμε το νέφι πούβρεξε περαστικό,

σα δρυ που στάει σ' αιφνίδιο ανέμισμα την αυγινή δροσιά του,

το νου μου στον ανήφορο γητέψαν, για να βρει, γαλήνιος,

την αληθινή, θεϊκή κορμοστασιά του

και να σταθεί προσμένοντας να δει μες στη σιγή

τον ίδιο Απόλλωνα άξαφνα στον Παρνασσό να βγαίνει,

κι όλος ο αγέρας να σειστεί στην πλάση

ως μια πηγή που της ταράζει τα νερά μια Νύφη διψασμένη! Ο Άγγελος Σικελιανός καταθέτει στεφάνι στο φέρετρο του Κωστή Παλαμά . Δίπλα του η ηθοποιός Μαρίκα Κοτοπούλη. Λίγο αργότερα απήγγειλε με την βροντερή φωνή του, μπροστά σε χιλιάδες κόσμο που μετέτρεψε την κηδεία σε αντικατοχική διαδήλωση με τα γερμανικά πολύβόλα να βρίσκονται με το δάχτυλο στη σκανδάλη, το ποίημά του "Ηχήστε οι σάλπιγγες".

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΔΕΛΦΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ (1927)  Η αποδοχή τους από τον κριτικό κόσμο της εποχής

Το παρόν άρθρο εστιάζει στην απήχηση που είχαν οι πρώτες Δελφικές Εορτές, τις οποίες διοργάνωσαν ο Άγγελος Σικελιανός με τη σύζυγό του Εύα Πάλμερ το Μάιο του 1927 στους Δελφούς, και στη γενικότερη αποδοχή τους από τον κριτικό κόσμο της εποχής. Οι γιορτές αυτές ήταν αποτέλεσμα του μεγαλόπνοου οραματισμού του ποιητή για τη Δελφική Ιδέα και απέβλεπαν στο να ξαναγίνουν οι Δελφοί «ομφαλός της γης», κέντρο μιας παγκόσμιας αμφικτιονίας, όπου το πνεύμα του αρχαίου ελληνισμού μέσα από την αναβίωσή του θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση της ενότητας του παγκόσμιου πνεύματος, που θα οδηγούσε την ανθρωπότητα σε ψυχική και πνευματική λύτρωση.

Ο Σικελιανός, μάλιστα, οραματιζόταν και την ίδρυση Πανεπιστημίου στους Δελφούς. Ψυχή, πάντως, του όλου εγχειρήματος υπήρξε η Εύα Πάλμερ, η οποία πέρα από την οικονομική εισφορά της κατέβαλε μεγάλη προσωπική εργασία, δουλεύοντας ακαταπόνητα, συμμετέχοντας στις πρόβες, προσπαθώντας να ρυθμίσει και την τελευταία λεπτομέρεια. Οι Πρώτες Δελφικές Εορτές διήρκεσαν δύο ημέρες και η διοργάνωσή τους περιελάμβανε παράσταση του Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου, γυμνικούς αγώνες, λαϊκούς χορούς και έκθεση λαϊκής τέχνης. Επαναλήφθηκαν το 1930 (Δεύτερες Δελφικές Εορτές), στο πρόγραμμα των οποίων περιλαμβανόταν εκτός από τον Προμηθέα Δεσμώτη και παράσταση των Ικέτιδων του Αισχύλου. Οι παραστάσεις αυτές αποσκοπούσαν στην αναβίωση του αρχαίου τρόπου διδασκαλίας. Η μουσική, που συνόδευε τα χορικά, βασιζόταν στο βυζαντινό μέλος. Τις ενδυμασίες των υποκριτών είχε υφάνει η ίδια η Εύα Σικελιανού πάνω σε πρότυπα λαϊκής τέχνης.

 Η απήχηση των Πρώτων Δελφικών Εορτών ήταν μεγάλη. Γενικότερα έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό από διανοούμενους και λάτρεις του ελληνικού πνεύματος. Υπήρξαν, βέβαια, και αρκετοί που αμφισβήτησαν το όλο εγχείρημα και τις προθέσεις του και κάποιοι που δεν πίστεψαν ότι θα μπορούσε να είναι εφικτή μια τέτοια προσπάθεια. Εκείνο που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι το γεγονός ότι οι κριτικές που ασκήθηκαν ήταν είτε ενθουσιώδεις και διθυραμβικές, εξαίροντας το γεγονός, ως κάτι το εντυπωσιακό και εξαιρετικό, είτε εντελώς αρνητικές με αιχμηρά βέλη εναντίον της όλης ιδέας και οργάνωσης. Αυτό φανερώνει πώς δεν επρόκειτο για μια «χλιαρή διοργάνωση», αλλά για ένα γεγονός ιδιαίτερα έντονο, που είτε εντυπωσίασε θετικά προκαλώντας ρίγη συγκίνησης, είτε έκανε τόσο αρνητική εντύπωση, ώστε επικρίθηκε ιδιαίτερα καυστικά. Στην αρχή του εγχειρήματος ο Άγγελος και η Εύα πραγματοποίησαν την Άνοιξη του 1924 την πρώτη συγκέντρωση πνευματικών ανθρώπων, για να τους ανακοινώσουν τα σχέδιά τους για τις δελφικές γιορτές. Είχαν καλέσει 100 περίπου ανθρώπους του πνεύματος, στους οποίους παρουσίασαν την ιδέα τους. Αρχικά, όλοι χάρηκαν για την επιλογή του τόπου. Η ανταπόκρισή τους, όμως, στην όλη ιδέα, όπως έγραψε η ίδια η Εύα, ήταν σαν να είχαμε μιλήσει σε ανδρείκελα. Από τότε κιόλας στην Αθήνα το Δελφικό σχέδιο ήταν για πολλούς ένας χλευασμός. Ωστόσο, οι ίδιοι συνέχισαν ακαταπόνητα τη δουλειά τους για τρία χρόνια.

Όταν οι γιορτές ορίζονται για το 1927 αρχίζει η διαφήμισή τους (φυλλάδια, προκηρύξεις, δημοσιεύσεις σε εφημερίδες κλπ). Ο Σικελιανός δημοσιεύει στο Ελεύθερον Βήμα δύο άρθρα (26 και 29/ 08/ 1926), για τα οποία γνωρίζει επιθέσεις αλλά και θετική αντιμετώπιση. Χαρακτηριστική είναι η θέση του Σ. Στεφάνου (14/04/1927), ο οποίος βλέπει σημαντικό θεατρικά το γεγονός, αλλά πιστεύει πως δεν ήταν δυνατό να γίνει τίποτε. Γράφονται πάρα πολλά σχόλια πριν τις γιορτές, θετικά και αρνητικά. Πολλοί είναι υποστηρικτές της ιδέας (π.χ. η Έλλη Λαμπρίδη, Ελεύθερος Τύπος, ο μουσικός Φ. Πετυρέκ, Βραδυνή κ.α.). Στην ουσία όμως ο Σικελιανός είναι μόνος του με αληθινό συμπαραστάτη την Εύα.  Τα προγνωστικά για τις γιορτές έκλειναν μέσα τους ένα φόβο για το εγχείρημα, είχαν όμως και μια συγκίνηση, που εξέπεμπε το ίδιο το ζεύγος με την ακαταπόνητη δραστηριότητά του. Η Βραδυνή (26/04/1927) γράφει πως λίγο πριν τις γιορτές ο ενθουσιασμός του κόσμου είχε φτάσει στο κατακόρυφο: Πρόκειται να γίνει γενικός συναγερμός και να μεταβεί εις τους Δελφούς ολόκληρος η καλλιτεχνική και κοσμική κοινωνία μας. Μεγάλη ήταν η φροντίδα του Σικελιανού και της Εύας για τους ξένους καλεσμένους, κορυφαίους εκπροσώπους του ευρωπαϊκού πνεύματος, γιατί αυτοί θα σκόρπιζαν το μήνυμά του στον κόσμο. Πολλά ήταν τα χρήματα που δαπανήθηκαν στη διάνοιξη των δρόμων στην περιοχής Ιτέας - Δελφών, για να φτάσουν ευκολότερα οι επισκέπτες. Η ίδια η Εύα ναύλωσε καράβια, έχτισε ξενοδοχεία στην περιοχή, για να μπορέσει να φιλοξενηθεί ο μεγάλος αριθμός των επισκεπτών. Είχαν φροντίσει να τους εξασφαλιστεί το κάθε τι, μέχρι και για τα σκυλιά της περιοχής είχαν κανονίσει, ερχόμενοι σε συνεννοήσεις με τους ιδιοκτήτες τους και με την αστυνομία, να είναι για τρεις μέρες δεμένα! Οι γιορτές διήρκεσαν 2 μέρες (9/10 Μαΐου), συνεχίστηκαν, όμως, και την τρίτη ημέρα με λαϊκούς χορούς και εκθέσεις λαϊκής τέχνης. Η παράσταση του Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου σε μετάφραση του Ι. Γρυπάρη έγινε την πρώτη μέρα. Κάθε εφημερίδα είχε στείλει στους Δελφούς τους πιο «διαλεχτούς» της. Ο Ν. Λαΐδης (Εσπερινή 11/05/1927) αναφέρει στοιχεία χρήσιμα, για να συλλάβουμε την ατμόσφαιρα και την αίσθηση του κοινού: Ο ενθουσιασμός δεν ορίζεται ...Να υπήρξαν κριτικοί, να υπήρξαν θεατές που να μην έλαβαν μέρος στην παράσταση με όλη τους τη συγκίνηση, με όλη τους την ειλικρίνεια; Που να μην τους άρπαξε η δίνη του ενθουσιασμού.. Ό,τι έγινε δεν είχε ξαναγίνει ούτε μπορεί να ξαναγίνει ... Αντίθετα η Καθημερινή (10/05/1927) γράφει: Ο αριθμός των επισκεπτών είναι περιορισμένος, μη υπερβαίνων τα 1000 άτομα. Εντύπωσιν προκαλεί η εκ των εορτών απουσία του αθηναϊκού κόσμου πλην ελαχίστων εξαιρέσεων ... Γενικώς η οργάνωσις υπήρξε καλή. Ελήφθη πρόνοια περί όλων, αλλά δυστυχώς οι εορτασταί είναι ελάχιστοι και αι προμήθειαι των τροφίμων θα μείνουν αχρησιμοποίητοι, προοριζόμενοι να χρησιμεύσουν ως βορά των όρνεων ...Πιο κάτω γράφει: Οι στίχοι της αρχαίας τραγωδίας αντηχούντες εν μέσω της γαλήνης του όρους επροκάλουν συγκίνησιν. Το σχόλιο ήταν σαν να είχε παιχτεί το έργο στην αρχαία και όχι στη μετάφραση του Γρυπάρη! Υπονοούσε, δηλαδή, ότι η μετάφραση δεν ήταν κατανοητή. Η κριτική για τους ηθοποιούς δεν ήταν ιδιαίτερα θετική από πολλούς κριτικούς. Θεωρήθηκαν άπειροι: Τους έσωσαν οι Φαιδριάδες, οι αντηχήσεις τους και η καλή θέληση του κόσμου, που μαγεύτηκε από το τοπίο. Ο Σικελιανός, εκτός κάποιων εξαιρέσεων (Ορέστης Κοντογιάννης, Ηλίας Δεστούνης), δεν χρησιμοποίησε στην παράσταση επαγγελματίες ηθοποιούς, καθώς ήθελε να αναδειχτεί ο ρόλος και όχι η προσωπικότητα του ηθοποιού. Στο ρόλο του Προμηθέα ήταν ο Γεώργιος Μπούρλος.  Το Χορό όμως οι περισσότεροι τον έκριναν θετικά. Στον αρχαιολόγο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αντώνη Κεραμόπουλο από τις δύο κορυφαίες άρεσε κυρίως η Κούλα Πράτσικα: ...διά των ολίγων διαλογικών της μερών ήγγισε τας μυχιοτάτας χορδάς της ψυχής των θεατών. Η μεταλλική φωνή της εξήρχετο πλήρης αισθήματος και πάθους. Η άλλη κορυφαία, η Γιαγκάκη, τραγούδησε μόνο. Θετική ήταν και η κριτική του Άλκη Θρύλου (Νέα Εστία): Ο Προμηθεύς αναστήθηκε σαν δράμα μουσικό ...Ο χορός ξαναπήρε τη θέση που κατά πάσαν πιθανότητα είχε άλλοτε: την πρώτη. Ο Γιάννης Μηλιάδης αναγνώρισε την όλη δουλειά της Εύας, αλλά δεν του άρεσε, όπως και σε πολλούς, η στυλιζαρισμένη στάση του χορού. Η Εύα είχε την έμπνευση οι κινήσεις του να μιμούνται τα ανάγλυφα του 6ου και αρχής του 5ου αιώνα, όπου το κεφάλι και τα πόδια ήταν profil και το στήθος en face. Όπως αναφέρει: η Εύα στρώθηκε στη δουλειά με όλη της την ψυχή και κατόρθωσε να παρουσιάσει έναν αυτόνομο χορό που να μην σέρνεται πίσω από τη μουσική, αλλά να φτερώνει το ρυθμό με την κίνηση ...Γιατί όμως έπρεπε ο χορός να αρχαΐζει; Γιατί να παρουσιαστούν τόσο συχνά οι φόρμες εκείνες της αρχαϊκής εποχής με το στήθος μπρος και τα πόδια πλάγια; Από την άλλη, ιδιαίτερα αρνητική ήταν η κριτική που ασκήθηκε από το Ριζοσπάστη, που θεώρησε τις δελφικές εορτές ως μια εκδήλωση της κεφαλαιοκρατίας: η σκοτεινότης και η μυστικοπάθεια του Σικελιανού, χαρακτηρίζει σήμερα όλες τις πνευματικές εκδηλώσεις της κυρίαρχης κεφαλαιοκρατίας. Οι δελφικές εορτές αποτελούν μια κατεξοχήν εκδήλωση επί πνευματικού επιπέδου της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας. Επίσης, ανέφερε ότι οι παρακμάζουσες τάξεις, όπως τώρα η αστική, αναπολούν με νοσταλγία το παρελθόν, και παρακάτω: οι σιβυλλικοί λόγοι του Σικελιανού αφήνουν να υπονοηθεί ότι οι δελφικές εορτές αποτελούν την απαρχή μιας κοινωνικής και κρατικής καπιταλιστικής αναγέννησης.

Αντιρρήσεις υπήρξαν όχι μόνο από την αριστερή πλευρά. Το νέο τότε περιοδικό Ελληνικά Γράμματα, με καλλιτεχνικό διευθυντή τον Κωστή Μπαστιά, δηλώνει μέσα τα άρθρα του την αντίθεσή του με τους θαυμαστές των Εορτών. Ο Βασίλης Ρώτας, επίσης, στο άρθρο του με τίτλο: «Το περιεχόμενο των Δελφικών Εορτών. Μετά την παραζάλη. Το αντίκρισμα της πραγματικότητας» ανέφερε ότι ο Χορός και οι ηθοποιοί δεν δέθηκαν σαν σύνολο αλλά η δράση του καθενός ήταν ανεξάρτητη. Το σκηνικό ήταν ρομαντικό, σαν τους ψεύτικους βράχους που φτιάχνουν στα πάρκα, όπως και το προσωπείο, το ντύσιμο και η μελοδραματική απαγγελία του Προμηθέα. Η Γιαγκάκη τραγούδησε με λαρυγγισμούς αποκρουστικούς, η Πράτσικα, όμως, θεατρικά και συγκινητικά. Με σχετική αγένεια έγραψε επίσης πως μερικές κοπέλες του χορού ήταν χτυπητές στραβοπόδαρες. Επίσης, θεώρησε ότι τα προσωπεία δυσκόλευαν τους ηθοποιούς στην απαγγελία. Ο Φώτος Πολίτης, παρόλο που ο ίδιος δεν είδε τις εορτές, στηριγμένος σε άρθρα ομότεχνών του είχε επικριτική διάθεση. Νιώθει κατηγορηματική απώθηση για την όρχηση, θεώρησε ότι Χορός και έργο δεν συνδέθηκαν (αντινομία το να χορεύουν οι κοπέλες, ενώ μιλούν για θλιβερά πράγματα). Τα προσωπεία τα θεώρησε μάσκες ακαδημαϊκής τέχνης, πλασμένες χωρίς σκέψη, ρυθμό & καλλιτεχνική ελευθερία. Τη 2η μέρα ακολούθησαν αθλητικοί αγώνες. Όπως ανέφερε το πρόγραμμα, μετά τους αγώνες θα χόρευαν τον αρχαίο Πυρρίχιο με πανοπλίες σε μουσική του Κ. Ψάχου, ενώ το απόγευμα θα γίνονταν τα Σεπτήρια, χορευτική αναπαράσταση της μάχης του Απόλλωνα με τον Πύθωνα. Οι γιορτές θα έκλειναν με επανάληψη του εναρκτήριου ύμνου του Απόλλωνα και λαμπαδηδρομία στην Ιερά Οδό από τους αθλητές. Για τους αγώνες, ο Ροδάς ανέφερε: ...υπέροχον το θέαμα του πολεμικού πυρρίχιου χορού. Ο Πέτρος Αξιώτης στο βιβλίο του «Θάσος», Θεσσαλονίκη 1953, έγραψε ότι ξαναγεννήθηκαν οι αρχαίες γιορτές.

 Οι παραπάνω αναφορές, επομένως, μας δίνουν μια γεύση από το κλίμα και την αντιμετώπιση του εγχειρήματος αυτού του Σικελιανού και της Πάλμερ. Οι κριτικές του πνευματικού κόσμου και του τύπου της εποχής υπήρξαν, όπως είδαμε, διττές, θετικές και αρνητικές. Η ιδέα αυτή του Σικελιανού και της Εύας για τη διοργάνωση των Δελφικών Εορτών υπήρξε πραγματικά μεγαλόπνοη. Οι δυο τους πίστεψαν και δόθηκαν ολόψυχα σ' αυτή, παρά τις δυσκολίες και τα αρνητικά σχόλια. Είναι ευτύχημα, πάντως, για μας σήμερα η διάσωση των πρώτων αυτών Δελφικών Εορτών μέσα από την κινηματογραφική ταινία των αδελφών Γαζιάδη της "Dag Film". Ωστόσο, οι Δελφικές Εορτές δεν μπόρεσαν να συνεχιστούν, καθώς τα έξοδα ήταν τόσο μεγάλα που οδήγησαν στην οικονομική καταστροφή της οικογένειας Σικελιανού. Έτσι, οι δεύτερες Δελφικές Εορτές, που ακολούθησαν το 1930, στις οποίες θα αναφερθούμε σε επόμενο άρθρο, ήταν και οι τελευταίες.