Ζούμε σε μια εποχή θρησκευτικού εξτρεμισμού και τρομοκρατίας, εγκλωβισμένοι σε μια ιδεολογική διαμάχη με τον φονταμενταλισμό. Είναι μια διαμάχη που μας εξέπληξε σχεδόν όλους, επειδή ο φονταμενταλισμός φαντάζει πολύ περίεργος για τον άνετο τρόπο ζωής μας. Κι όμως, δεν είναι. Έχουμε ξαναβρεθεί στο ίδιο σημείο, εδώ, στην καρδιά του πολιτισμού μας. Ακριβώς πεντακόσια χρόνια πριν, μια ρήξη στους κόλπους του χριστιανισμού προξένησε ρήγμα στην Καθολική Εκκλησία και στην Ευρώπη. Επικράτησε η ίδια κυριολεκτική ερμηνεία, ο ίδιος φανατισμός, η ίδια βιβλική βία, όπως και τώρα.
Ήταν η δική μας Τζιχάντ κι αποκαλείται Μεταρρύθμιση.
Η Μεταρρύθμιση ήταν μια πολιτική και πολιτιστική επανάσταση. Προκάλεσε αιματοχυσίες, τρόμο και την καταστροφή έργων τέχνης. Ξεκίνησε από ένα γερμανό μοναχό κι απείλησε τον πιο ισχυρό θεσμό του δυτικού κόσμου, την Καθολική Εκκλησία με αφανισμό.
Πώς κατόρθωσε η διαμαρτυρία ενός ανθρώπου στη Γερμανία να πυροδοτήσει μια επανάσταση, που θα άλλαζε το δυτικό κόσμο;
Η Ημέρα της Κρίσης.Πανίσχυρη Καθολική Εκκλησία
Τον 16ο αιώνα, η Καθολική Εκκλησία διαμόρφωνε κάθε πτυχή της ζωής. Και από τη Ρώμη, ο επικεφαλής της, ο Πάπας, διοικούσε μια τεράστια αυτοκρατορία. Είναι δύσκολο να υπολογίσουμε τη δύναμη της Καθολικής Εκκλησίας. Ήταν μια πάμπλουτη γραφειοκρατική μηχανή στην καρδιά της Ευρώπης, που έλεγχε την εκπαίδευση, τα μέσα ενημέρωσης, το οικογενειακό δίκαιο. Είχε τη δική της γλώσσα στα λατινικά, ενώ οι κληρικοί ορκίζονταν πίστη στον Πάπα, τον οποίον προσκυνούσαν ακόμα και οι βασιλείς. Ασκούσε τεράστια εξουσία στο μυαλό των ανθρώπων.
Στις εκκλησίες επικρατούσε η τοιχογραφία της Ημέρας της Κρίσης, όπου ο Ιησούς καταδίκαζε τις ψυχές στην ευδαιμονία του Παράδεισου ή στο αιώνιο μαρτύριο της Κόλασης. Ήταν ένα τρομακτικό θέαμα. Η Εκκλησία μετρίαζε τον ακραίο τρόμο μέσω της δοξασίας του Καθαρτηρίου. Ήταν ένα ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ Παράδεισου και Κόλασης, όπου η αμαρτωλή ψυχή εξαγνιζόταν για να πάει στον Παράδεισο. Ο χρόνος κάθαρσης μπορούσε να μειωθεί μέσω αγαθοεργιών, προσευχών, προσκυνημάτων και φιλανθρωπιών ή κάποιος θα μπορούσε να κάνει χρήση των καλών πράξεων του Ιησού, των αγίων ή της παρθένου Μαρίας, των οποίων η ανυπέρβλητη καλοσύνη είχε προικίσει την Εκκλησία με έναν θησαυρό αξιομισθιών.
Ο Πάπας, έναντι κάποιου αντιτίμου, φυσικά, διένειμε αυτό το θησαυρό υπό τη μορφή πνευματικών υποσχέσεων πληρωμής, γνωστών ως συγχωροχαρτιών. Αυτά τα τυπωμένα χαρτιά, έναντι μετρητών, έδιναν άφεση αμαρτιών κι ενεργούσαν ως διαβατήριο για τον Παράδεισο.
Τα συγχωροχάρτια πωλούνταν σε ολόκληρη την Ευρώπη.Υπήρχε ακόμα κι ένα πιασάρικο τραγουδάκι διαφήμισης:
Σαν το νόμισμα μπει στον κορβανά, η ψυχή από το Καθαρτήριο ξυπνά.
Ένας μοναχός, απρόσμενος επαναστάτης
Η Εκκλησία φαινόταν να μη νοιάζεται για το Χριστό, αλλά για το χρήμα και για έναν γερμανό μοναχό, αυτό ήταν κάτι το απεχθές. Στις 31 Οκτωβρίου 1517, ο Μαρτίνος Λούθηροςκατήγγειλε δημόσια αυτό το σκάνδαλο. Σύμφωνα με το μύθο, κατευθύνθηκε στο ναό των Αγίων Πάντων της Βιτεμβέργης κι ανάρτησε ένα έγγραφο σε δημόσια θέα. Ήταν οι 95 Θέσεις του, δηλαδή 95 σημεία αντιπαράθεσης με τις διδαχές της Καθολικής Εκκλησίας για την αμαρτία και τη μετάνοια.
Ο Μαρτίνος Λούθηρος (Martin Luther, 1483-1546) ήταν γερμανός μοναχός, ιερέας, καθηγητής, θεολόγος,ηγέτης της εκκλησιαστικής Μεταρρύθμισης του 16ου αιώνα στη Γερμανία και θεμελιωτής των χριστιανικών δογμάτων και πρακτικών του Προτεσταντισμού.
Ήταν η ταφόπλακα στην παλιά τάξη πραγμάτων, κατά την παράδοση ή το αντίστοιχο μιας ανάρτησης σε πίνακα ανακοινώσεων, σύμφωνα με τους ρεβιζιονιστές;
Στην πραγματικότητα, δεν έχει μεγάλη σημασία, επειδή κανείς δεν αμφισβητεί τη σπουδαιότητα της έκβασης.
Η διαμαρτυρία του Λούθηρου βύθισε την Ευρώπη σε ένα θρησκευτικό πόλεμοπροκαλώντας αιματοχυσίες και κτηνωδίες σε όλη την ήπειρο. Κι όλα αυτά στο όνομα του Θεού.
Ο Μαρτίνος Λούθηρος ήταν ένας απρόσμενος επαναστάτης. Το 1517, ήταν ένας μοναχός 33 ετών, που δίδασκε Θεολογία της Βίβλου στο πανεπιστήμιο της Βιτεμβέργης στη Σαξονία, ένα από τα πολλά μικρά, γερμανόφωνα κρατίδια που αποτελούν τη σημερινή Γερμανία. Όλα βρίσκονταν υπό την απόλυτη ηγεμονία ενός εκλεγμένου μονάρχη, του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, κι όλα υπόκειντο στην παπική εξουσία και φορολογία.
Στην εισαγωγή του, ο Λούθηρος εξέφρασε την επιθυμία για διάλογο.
Μια νέα εφεύρεση, του χάρισε απρόσμενη επιτυχία. Πριν από εβδομήντα χρόνια, ο Γουτεμβέργιος εφηύρε το τυπογραφικό πιεστήριο. Αυτό το τεχνολογικό επίτευγμα θα μεταμόρφωνε τον Λούθηρο από άσχημο μοναχό και ακαδημαϊκό στον πλέον περιζήτητο συγγραφέα, αλλά και σε καταζητούμενο.
Αρχικά, ο Λούθηρος έγραψε τις 95 Θέσεις στα λατινικά, τη γλώσσα της ακαδημαϊκής και θεολογικής κοινότητας. Αλλά ακόμα και μέσω των λατινικών, έδειξε πως έχει επίγνωση του ευρύτερου κοινού έξω από τα πανεπιστήμια. Εννέα σημεία έθεταν τα επιχειρήματα του λαού ενάντια στα συγχωροχάρτια. Ο ίδιος ρωτά πώς θα αντικρουσθούν χωρίς μεταρρυθμίσεις. Φυσικά, η Εκκλησία δεν έδειχνε κανένα σημάδι μεταρρύθμισης. Συνεπώς, ο Λούθηρος συνέταξε την μπροσούρα: «Κήρυγμα περί των συγχωροχαρτιών και της θείας χάριτος». Την έγραψε στα γερμανικά και την τύπωσε. Το κείμενο θυμίζει τις 95 θέσεις. Τα σημεία είναι αριθμημένα, αλλά μειώθηκαν από 95 σε 20 με πιο σύντομες παραγράφους.
Οι ειδικοί ακόμα θαυμάζουν τον αντίκτυπο του κηρύγματός του.
Το έργο αυτό εκτόξευσε τον Λούθηρο στην πρώτη γραμμή της ευρωπαϊκής διανόησης και θεολογίας. Μέχρι τότε, έγραφε στα λατινικά. Όταν συνέταξε αυτές τις 20 σύντομες προτάσεις στα γερμανικά, ονόμασε το κείμενο κήρυγμα, αλλά δεν είχε καμία σχέση. Τα κηρύγματα εμπεριέχουν επαναλήψεις, αναδιατυπώσεις και βιβλικές αναφορές.
Πρόκειται για ένα σύντομο σκανδαλοθηρικό κήρυγμα, που δημοσιεύθηκε στη Βιτεμβέργη, όμως, σε αντίθεση με τις 95 Θέσεις που διαβάστηκαν από διανοούμενους, αυτό έγινε άμεσα ευρέως γνωστό και ανατυπώθηκε στη Λειψία, στη Νυρεμβέργη, στο Άουγκσμπουργκ και στο Στρασβούργο.
Μέχρι τα τέλη του 1518, κυκλοφορούσαν 14 εκδόσεις του, ενώ μέχρι το 1520, ο Λούθηρος εξέδωσε περίπου εξήντα έργα, τα οποία πούλησαν συνολικά πάνω από 100.000 αντίτυπα.
Ο Λούθηρος έγινε ο συγγραφέας με τις περισσότερες πωλήσεις.
Είναι μια απροσδόκητη μεταμόρφωση κάποιου, που πέντε χρόνια πριν, δεν είχε γράψει απολύτως τίποτα.
Dr. Andrew Pettegree, πανεπιστήμιο St Andrews.
Οι εχθροί του παρομοίαζαν με ιό τη διάδοση των ιδεών του, των οποίων το μέσο διάδοσης ήταν ο έντυπος χώρος.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν φέρει επανάσταση στον Τύπο. Φανταστείτε το τυπογραφικό πιεστήριο και τον Λούθηρο ως τάση στο Twitter (#iepanastasitoulouthirou), με τον ίδιο να είναι καυστικός, ατρόμητος και συχνά αγενής, μειώνοντας τους αυτοαποκαλούμενους σπουδαίους και καλούς, κερδίζοντας πλήθος ακολούθων κι όλους τους νέους χρήστες και προκαλώντας μια Αραβική Άνοιξη; Μια Βελούδινη Επανάσταση; Μια Τζιχάντ;
Αγγλία: Ο επόμενος σταθμός
Στη Ρώμη, ο Πάπας Λέων Ι΄ έμαθε για την επίθεση του Λούθηρου, αλλά την αγνόησε ως διαμάχη μεταξύ μοναχών. Η Ρώμη ήταν μια τεράστια βραδυκίνητη νομική γραφειοκρατία. Όμως, ιδέες του Λούθηρου διαδίδονταν πολύ γρήγορα παντού. Η Αγγλία ήταν ο επόμενος σταθμός.
Τον Μάρτιο του 1518, πέντε μήνες μετά τη διαμαρτυρία στη Βιτεμβέργη, ένα πλοίο προσέγγισε τις ακτές της Καθολικής Αγγλίας. Εν πλω βρισκόταν ένας αγγελιοφόρος με ένα γράμμα, που ανήκε στον ολλανδό ουμανιστή λόγιο Έρασμο κι απευθυνόταν στο φίλο του και λόγιο Τόμας Μορ, ο οποίος ήταν πρόσφατο μέλος της κυβέρνησης του Ερρίκου Η'.
Τόμας Μορ (αριστερά) και Έρασμος.Στο γράμμα εσωκλειόταν ένα αντίγραφο των 95 Θέσεων, που έφταναν στην Αγγλία για πρώτη φορά. Όμως, ο Έρασμος δεν τους έδωσε ιδιαίτερη σημασία. Τόσο ο ίδιος όσο και ο Μορ ήταν λόγιοι κι ελεύθεροι διανοητές κι είχαν ήδη σατιρίσει τη διαφθορά της Εκκλησίας και του Κράτους. Όμως, τα σατιρικά τους κείμενα ήταν ασφαλώς γραμμένα στα λατινικά. Υπέθεσαν πως κι ο Λούθηρος θα έκανε το ίδιο.
Αλλά ο Λούθηρος δεν σεβάστηκε την ευγενή ακαδημαϊκή παράδοση. Διέδιδε τις ιδέες του στα γερμανικά. Ένα κύμα λουθηρανικών δημοσιεύσεων στα γερμανικά, ολοένα κι αυξανόμενων σε ριζοσπαστισμό και αριθμό έφτασε στην Αγγλία μέσω των οδών του εμπορίου της Βόρειας Θάλασσας. Εν τω μεταξύ, ο Τόμας Μορ εγκατέλειψε την πρότερη ειρωνική του ουδετερότητα και πήρε θέση. Δήλωσε, πως η αίρεση αυτή απειλούσε την ενότητα της καθολικής πίστης κι έθετε σε κίνδυνο τις ψυχές, γι' αυτό έπρεπε να εξαλειφθεί ή να αποτραπεί η μολυσματική της εξάπλωση στην Αγγλία.Παπική αποδοκιμασία
Την ίδια στιγμή, η παπική αποδοκιμασία του Λούθηρου κλιμακωνόταν. Στις 15 Ιουνίου 1520, μετά από τετραήμερες συσκέψεις, ο Πάπας και το συμβούλιό του εξέδωσαν επίσημο διάταγμα, γνωστό και ως παπική βούλα, που έφερε τον τίτλο «Exsurge Domine», δηλαδή: «Θεέ μου, εγέρθητι». Η παπική βούλα χρησιμοποίησε την πλέον σκληρή και βίαιη γλώσσα. Καθώς τυπώθηκε σε μορφή φυλλαδίου έγινε άμεσα ανάρπαστη. Αν ο Λούθηρος δεν αναιρούσε, θα αντιμετωπίζε τον αφορισμό, δηλαδή, αποβολή από την Εκκλησία και αιώνια καταδίκη στην Κόλαση. Τα έργα του διατάχθηκαν να καούν στην πυρά.
Ο Λούθηρος όχι μόνο δεν υποχώρησε, αλλά ένιωσε απελευθερωμένος και μέσα σε λίγες εβδομάδες εξέδωσε τρία σημαντικά έργα, ουσιαστικά, ένα μανιφέστο πολιτικής και θρησκευτικής επανάστασης. Το σημαντικότερο απευθυνόταν στην αριστοκρατία των γερμανών, που καλείτο να μεταρρυθμίσει μονομερώς τη γερμανική Εκκλησία, σώζοντάς την από τον ρωμαϊκό ζυγό που απομυζούσε τη Γερμανία. Ευφυώς στοχευμένη και γεμάτη μίσος για τους ιταλούς και τους εβραίους ήταν η αχαλίνωτη φωνή του γερμανικού εθνικισμού κι είχε γίνει ανάρπαστη.
Ο Λούθηρος καίει δημόσια την παπική βούλα.Όμως, ο Λούθηρος έκανε ένα βήμα παραπέρα. Στις 10 Δεκεμβρίου 1520, έκαψε δημόσια την παπική βούλα. Δεν υπήρχε επιστροφή. Τον Ιανουάριο του 1521 αφορίστηκε επίσημα από την Καθολική Εκκλησία. Κατηγορήθηκε για αιρετική δράση και κλήθηκε σε ακρόαση ενώπιον του αυτοκράτορα Καρόλου Ε΄ και μελών της Εκκλησίας. Η Αυτοκρατορική Δίαιταεπρόκειτο να λάβει χώρα στη γερμανική πόλη Βορμς.
Όσο ο Λούθηρος παρέμενε στη Βιτεμβέργη ήταν ασφαλής. Αλλά στο δρόμο για το Βορμς θα περνούσε από εχθρικά κρατίδια κινδυνεύοντας να απαχθεί, να βασανιστεί και να εκτελεστεί. Ο Φρειδερίκος ο Σοφός, εκλέκτορας της Σαξονίας, τον βοήθησε. Του υποσχέθηκε ασφαλές πέρασμα κι ο Λούθηρος ξεκίνησε το ταξίδι.
Λαϊκή αποθέωση ─ Δίαιτα του Βορμς
Αν η Καθολική Εκκλησία σκόπευε να σκοτώσει τον Λούθηρο στο Βορμς, είχε υποτιμήσει σε μεγάλο βαθμό τη διάθεση του λαού. Όπου και να πήγαινε, χαιρετιζόταν σαν ήρωας. Εκατοντάδες ιππείς τον συνόδευαν μέσα από τις πύλες των πόλεων. Αμφισβητώντας τη δύναμη της Εκκλησίας έγινε θρύλος, ηγετική μορφή του λαϊκού αντικαθεστωτικού κινήματος που εξαπλωνόταν στα γερμανόφωνα κρατίδια, καθώς η οργή για τη φορολογία και τις ξένες παρεμβάσεις μεγάλωνε.
Ο Λούθηρος αποθεώνεται από το λαό καθ’ οδόν προς το Βορμς.Ο πρέσβης του Πάπα στο Βορμς ήταν έντρομος, καθώς ανέφερε στη Ρώμη, πως ολόκληρη η Γερμανία είχε εξεγερθεί και πως η πλειοψηφία κραύγαζε το όνομα του Λούθηρου, ενώ οι υπόλοιποι, που αδιαφορούσαν για εκείνον, φώναζαν το σύνθημα: «Θάνατος στη ρωμαϊκή Κουρία».
Μπροστά στη Δίαιτα, ο Λούθηρος κλήθηκε να αποκηρύξει τα γραπτά του, αλλά αρνήθηκε. Δήλωσε: «Στέκομαι ενώπιόν σας. Δεν μπορώ να κάνω κάτι άλλο». Καθώς το αυτοκρατορικό συμβούλιο εξέταζε το μέλλον του Λούθηρου, η διαγωγή του εκτιμήθηκε και του επιτράπηκε να φύγει. Καθώς διέσχιζε το δάσος με τους δύο συντρόφους του, έπεσε σε ενέδρα μιας ένοπλης συμμορίας μασκοφόρων ληστών. Τα ξίφη εξουδετέρωσαν τους συντρόφους του, ενώ ο ίδιος διατάχθηκε να κατέβει από την άμαξα και απήχθη. Κανείς δεν ήξερε για πού ή από ποιον.
Καύση βιβλίων στην Αγγλία
Στην Αγγλία, η μορφή του Λούθηρου, αυτού του περίεργου μοναχού, είχε αρχίσει να απασχολεί τις αρχές. Ο καρδινάλιος Γουόλσεϊ, ο υπουργός Δικαιοσύνης, ζούσε στο Γουάιτχολ. Είχε πληροφοριοδότες παντού. Ένας εξ αυτών, ο Κάθμπερτ Τάνσταλ ήταν απεσταλμένος στο Βορμς. Επρόκειτο για μια εξέχουσα μορφή της πρώιμης Αναγέννησης. Πολύγλωσσος και πολυμαθής, ήταν ακαδημαϊκός, νομικός και θεολόγος.Ο Γουόλσεϊ εντόπισε νωρίς το ταλέντο του Τάνσταλ και το 1520 τον διόρισε στην πολυπόθητη θέση του πρέσβη του νεαρού αυτοκράτορα, του Καρόλου Ε΄. Συνεπώς, τον συνόδευσε στη Δίαιτα του Βορμς, απ' όπου έστειλε έναν μεγάλο αριθμό επιστολών, κυρίως κωδικοποιημένων, που κατέληγαν στο τότε παλάτι του Γουόλσεϊ στο Γουέστμινστερ.
Ο Τάνσταλ ήταν ο πρώτος άγγλος που συνειδητοποίησε την απειλή και προειδοποίησε έντονα τον Γουόλσεϊ. Σε επιστολή του η οποία γράφτηκε στις 29 Ιανουαρίου 1521, γύρω στις αρχές της Δίαιτας του Βορμς, με εξαιρετική προνοητικότητα εξηγούσε πως η μετάβαση του Λούθηρου από τα λατινικά στα γερμανικά τον είχε καταστήσει θανάσιμο εχθρό της Εκκλησίας και έκανε προτάσεις για να μη φτάσει η απειλή του στην Αγγλία. Πρότεινε στον Γουόλσεϊ να καλέσει τυπογράφους και βιβλιοπώλες και να τους διατάξει να μην εισάγουν στην Αγγλία κανένα βιβλίο του, ούτε να τα μεταφράσουν στα αγγλικά, διαφορετικά, θα προέκυπταν σοβαρά προβλήματα στο βασίλειο.
Η σοκαριστική επιστολή του Τάνσταλ κινητοποίησε άμεσα τον Γουόλσεϊ. Διέταξε την τελετουργική καύση των βιβλίων του Λούθηρου. Ήταν μια από τις πολλές καύσεις βιβλίων στην Ευρώπη ως απάντηση στην καταδίκη του Λούθηρου από τον Πάπα. Και ήταν μια από τις πλέον θεαματικές. Έλαβε χώρα στον παλιό καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου στις 21 Μαΐου 1521. Καθώς τα βιβλία καίγονταν μπροστά σε ένα τεράστιο πλήθος, ο Τζον Φίσερ, επίσκοπος του Ρότσεστερ, έκανε δίωρο κήρυγμα ενάντια στον Λούθηρο και την επικίνδυνη αίρεσή του.
Βασιλιάς της Αγγλίας εναντίον Λούθηρου
Τα βιβλία που καίγονταν ήταν γραμμένα στα λατινικά ή στα γερμανικά. Αυτό σήμαινε για την Αγγλία, τουλάχιστον προς το παρόν, πως ο λουθηρανισμός αποτελούσε πρόβλημα άλλων, ενώ η καύση των βιβλίων στόχευε, κυρίως, στο κοινό του εξωτερικού. Στο ίδιο κοινό στόχευε και το βιβλίο που κράδαινε ο Γουόλσεϊ. Ήταν το προσχέδιο μιας πραγματείας στα λατινικά εναντίον του Λούθηρου, και είχε γραφτεί, όπως διατείνονταν ο Γουόλσεϊ κι ο Φίσερ, από τον ίδιο το βασιλιά Ερρίκο Η’.
Ο βασιλιάς της Αγγλίας Ερρίκος Η΄ (1491-1547) .Δύο μήνες μετά την καύση των βιβλίων, το χειρόγραφο του Ερρίκου Η΄ τυπώθηκε στο βασιλικό τυπογραφείο. Είχε τον τίτλο «Assertio septem sacramentorum», δηλαδή: «Υπεράσπιση των επτά μυστηρίων». Ήταν ένα πλήγμα στο βιβλικό φονταμενταλισμό του Λούθηρου κι αφιερώθηκε στον ίδιο τον Πάπα Λέοντα Ι΄. Χάρη στις αναφορές του Τάνσταλ, εκδόθηκε την κατάλληλη στιγμή. Σε επιστολή του, ενημέρωνε τον Ερρίκο και τον Γουόλσεϊ, πως στο τελευταίο του βιβλίο ο Λούθηρος ήταν απόλυτα αιρετικός μειώνοντας τα επτά ιερά μυστήρια της Καθολικής Εκκλησίας σε τρία. Το βιβλίο του Ερρίκου ήταν μια δυναμική επιβεβαίωση του παραδοσιακού αριθμού τους.
Ο Λούθηρος υποστήριζε σθεναρά ότι αριθμός των μυστηρίων έπρεπε να μειωθεί, γιατί για να θεωρηθεί ένα μυστήριο ως τέτοιο, θα έπρεπε να είχε καθιερωθεί από τον Χριστό. Με τη βάφτιση και τη θεία ευχαριστία δεν είχε πρόβλημα, όμως τα περισσότερα άλλα μυστήρια δεν καθιερώθηκαν από τον Χριστό.
Ο Ερρίκος εξελίχθηκε ως ο πιο πιστός σύμμαχος του Πάπα. Όμως, πού βρισκόταν ο Λούθηρος; Η μυστηριώδης εξαφάνισή του στο γυρισμό από το Βορμς προκάλεσε τρομερή αγωνία στους οπαδούς του.
Η Βίβλος του Λούθηρου στα γερμανικά
Όμως, δεν επρόκειτο για απαγωγή ή δολοφονία από τα όργανα του Πάπα ή του αυτοκράτορα, αλλά για αποστολή διάσωσής του από τους πράκτορες του Φρειδερίκου, οι οποίοι ανέλαβαν να τον μεταφέρουν σε ασφαλές μέρος. Και τον έφεραν στο απομονωμένο και σχεδόν απόρθητο Βάρτμπουργκ, ψηλά στον πύργο του κάστρου.Στο κάστρο του Βάρτμπουργκ, ο Λούθηρος κινείτο μυστικά. Μάκρυνε τα γένια και τα μαλλιά του και πήρε το όνομα Γιούνκερ Γιοργκ. Εκεί, πέρασε στο επόμενο στάδιο της θρησκευτικής του επανάστασης.
Τον Μεσαίωνα, χρησιμοποιούσαν τη λατινική μετάφραση του Ιερώνυμου της ελληνικής Καινής Διαθήκης, γνωστής και ως Βουλγάτα. Θεωρείτο το μοναδικό επίσημο κείμενο και θεμελιώδη καθολικά δόγματα στηρίζονταν στις λέξεις του.
Η θρησκεία του Λούθηρου είχε τις ρίζες της στη Βίβλο, στο μοναδικό, όπως πίστευε, και αλάνθαστο οδηγό της πίστης και της εξάσκησής της.
Έτσι, ο Λούθηρος αποφάσισε να εκμεταλλευτεί το χρόνο του και να μεταφράσει τη Βίβλο από τα ελληνικά στα γερμανικά.
Όμως, θα χρησιμοποιούσε τη δική του γερμανική γλώσσα, δηκτική, μεστή και κατανοητή απ' όλους τους γερμανούς σε βορρά και νότο. Και πάνω από όλα, θα ήταν η δική του ερμηνεία της Βίβλου. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το διάχυτο πνεύμα του σε αυτήν.
Ενίοτε, αλλάζει τη μετάφραση για να την κάνει πιο κατανοητή και ανάλογα με το πώς τον βόλευε.
Ο Λούθηρος, σε ορισμένα σημεία, κάνει υπαινιγμούς στη μετάφρασή του ως αντανάκλαση των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, όπως όταν αναφέρει πως οι αμαρτίες συγχωρούνται μόνο μέσω της πίστης.
Η λέξη «μόνο» δεν αναγράφεται στο ελληνικό κείμενο, αλλά ο Λούθηρος είναι πεπεισμένος πως πρέπει να είναι μόνο η πίστη, γιατί έτσι πιστεύει πως πρέπει να μεταφραστεί στα γερμανικά.
Φυσικά, βρισκόταν σε αποστολή όταν μετέφρασε την Καινή Διαθήκη. Ήταν πολύ βασικό για εκείνον να μεταφέρει κατά την κρίση του το Ευαγγέλιο στους γερμανούς.
Το κείμενο άσκησε επίσης, μεγάλη επιρροή στη σύγχρονη γερμανική γλώσσα, γιατί διαδόθηκε ευρέως και διαβάστηκε από πολλούς. Δεν εφηύρε τα σύγχρονα γερμανικά, αλλά ενσωμάτωσε άμεσα συγκεκριμένες αλλαγές της εποχής στη σύνταξη και τη γραμματική και υιοθέτησε ένα είδος γερμανικών που μπορούσαν να κατανοήσουν πολλοί άνθρωποι.
Ισχυρίζεται πως δεν μιλάει μια συγκεκριμένη γερμανική διάλεκτο, αλλά μιλάει ή γράφει σε γερμανικά, που είναι εξίσου κατανοητά από ένα βαυαρό ή ένα γερμανό χαμηλής κοινωνικής τάξης.
Mark Höchner, Έφορος έκθεσης «Luther and the germans».
Μετεξέλιξη της επανάστασης
από θρησκευτική σε πολιτική
Με την κυκλοφορία της το Σεπτέμβριο του 1522, η Βίβλος του Λούθηρου θεμελίωσε μια σύγχρονη γερμανική γλώσσα και σφυρηλάτησε μια αίσθηση ανεξαρτησίας και εθνικής ταυτότητας. Κι αυτό βοήθησε να εξελιχθεί η επανάστασή του από θρησκευτική σε πολιτική.
Η επανάσταση του Λούθηρου απειλούσε να τους παρασύρει όλους. Τους πρίγκιπες προσέλκυσε η πολιτική και οικονομική ισχύς, ενώ το λαό η ελευθερία και η αυτονομία που του υποσχόταν. Ο όρος «Προτεστάντης» επινοήθηκε το 1529, ενώ το 1531, οι λουθηρανικές πόλεις και τα πριγκιπάτα δημιούργησαν μια αμυντική συμμαχία, την Ένωση του Σμαλκάλντεν. Μέσα σε μια δεκαετία περίπου, η μισή Γερμανία έγινε προτεσταντική, λουθηρανική.
Εξάπλωση στην Ευρώπη
της βιβλικής βίας
Καθώς η Ευρώπη οχυρωνόταν πίσω από θρησκευτικές γραμμές, θα σαρωνόταν από βιβλική βία, κύματα ιερού πολέμου καιτρομοκρατίας.
Βίβλος και στα αγγλικά
Στην Αγγλία, η επανάσταση του Λούθηρου κρατείτο μακριά από την καθολική διακυβέρνηση του Ερρίκου Η΄. Όμως, το 1520, ένας άνδρας θα την αμφισβητούσε. Ο Γουίλιαμ Τίντεϊλ ήταν κατεξοχήν άνθρωπος του Γκλούσεστερ. Σπούδασε στην Οξφόρδη, προτού επιστρέψει στη γενέτειρά του ως ιερέας και δάσκαλος μιας πλούσιας και καλά δικτυωμένης οικογένειας. Εκτός από ταλέντο στη γλωσσολογία, είχε και ισχυρά θρησκευτικά πιστεύω, τα οποία συνδύασε σε ένα έργο ζωής, τη μετάφραση της Βίβλου από το πρωτότυπο στα αγγλικά.
Ρίσκαρε τη ζωή του ερχόμενος σε αντιπαράθεση με την Εκκλησία. Είπε πως η Εκκλησία απαγόρευσε τις μεταφράσεις της Βίβλου για να κρατήσει το λαό στο σκοτάδι και να εξυψώσει τα προνόμιά της πάνω και από τον Θεό. Ήταν βέβαιος, πως το έργο του θα άλλαζε την κατάσταση. Το 1524, έφυγε κρυφά από τη χώρα και βρήκε καταφύγιο στη Γερμανία. Εκεί, είχε την απαραίτητη στήριξη για το ανατρεπτικό έργο του. Το 1525, ολοκλήρωσε τη μετάφρασή του. Τα γερμανικά πιεστήρια τύπωσαν την αγγλική μετάφραση της Βίβλου.
Η εμφάνιση αιρετικών βιβλίων στα αγγλικά άλλαξε το παιχνίδι. Το 1521, ως παρατηρητής στη Δίαιτα του Βορμς, συνειδητοποίησε πως το κλειδί της επιτυχίας του Λούθηρου ήταν η συγγραφή των βιβλίων του στη γερμανική γλώσσα και η απόκτησή τους, από όποιον μπορούσε να διαβάσει.
Πλέον, τα βιβλία του Τίντεϊλ κυκλοφορούσαν στα αγγλικά. Ωστόσο, τα βιβλία του βρέθηκαν και στην κατοχή μιας γυναίκας, που θα επέφερε πλήγμα στην Αγγλική Καθολική Εκκλησία.
Ερωμένη
και δυσκολίες στο διαζύγιο
Το κάστρο του Χέβερ στο Κεντ ήταν το πατρικό της Άννας Μπολέιν, ερωμένης τότε του Ερρίκου Η΄ και μετέπειτα δεύτερης βασίλισσας. Ήταν, επίσης, η μοιραία γυναίκα της Αγγλικής Μεταρρύθμισης.Η Άννα ήταν ένα έξυπνο κορίτσι, γι΄ αυτό, ο φιλόδοξος πατέρας της αποφάσισε να της δώσει εξαιρετική μόρφωση στην Ευρώπη.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1520, η Άννα γύρισε στην Αγγλία κι έγινε κυρία επί των τιμών της βασίλισσας Αικατερίνης. Πολύ σύντομα, τράβηξε την προσοχή του Ερρίκου. Η Αικατερίνη ήταν ευάλωτη. Πέντε χρόνια μεγαλύτερη του Ερρίκου, πλησίαζε τα σαράντα κι είχε γεννήσει μόνο μια κόρη αντί του πολυπόθητου διάδοχου.
Ο Ερρίκος και η Άννα πέρασαν τα Χριστούγεννα του 1526 χωριστά. Ο Ερρίκος στο παλάτι και η Άννα σε απομόνωση στο Χέβερ. Όμως, την Πρωτοχρονιά του 1527, συμφώνησαν να παντρευτούν. Πρώτα, όμως, έπρεπε να πάρει διαζύγιο από την Αικατερίνη.
Ο Ερρίκος υπέθεσε πως θα ήταν μια άμεση διαδικασία. Πίστευε, πως βάσει της Βίβλου, υπήρχε ένα ξεκάθαρο ηθικό ζήτημα. Η Αικατερίνη ήταν χήρα του αδελφού του Ερρίκου, του Αρθούρου. Η Βίβλος, στο «Λευιτικόν» αναφέρει: «Εάν τις λάβη την γυναίκα του αδελφού αυτού, είναι ακαθαρσία. Την ασχημοσύνην του αδελφού αυτού απεκάλυψεν, άτεκνοι θέλουσι μείνει».
Ο Ερρίκος πάντως πίστευε πως λόγω της θέσης που είχε πάρει ενάντια στο Λούθηρο, θα είχε την εύνοια της Ρώμης. Τι θα μπορούσε να πάει στραβά;
Διέταξε τον Γουόλσεϊ να διευθετήσει το διαζύγιό του. Όμως, τον Μάιο του 1527, ο στρατός του Καρόλου Ε΄, ανιψιού της Αικατερίνης, εισέβαλε στη Ρώμη κι ο Πάπας βρήκε καταφύγιο στο Καστέλ Σαντ΄ Άντζελο. Οι υπηρεσίες του Ερρίκου στη Ρώμη δεν είχαν πλέον καμία αξία.
Ο Ερρίκος και ο Γουόλσεϊ αγνόησαν τα γεγονότα για την επόμενη διετία, τα οποία και προκάλεσαν στον Ερρίκο τη μεγαλύτερη ταπείνωση, όταν, το 1529, η δημόσια δίκη του γάμου του με την Αικατερίνη ματαιώθηκε από τις εντολές του ίδιου του Πάπα Κλήμη Ζ΄.Ο Γουόλσεϊ, ένας ακόμα αντίπαλος του Λούθηρου, καθαιρέθηκε, κι ο Ερρίκος απέμεινε να ψάχνει μια καινούργια στρατηγική.
Εν τω μεταξύ, η Άννα Μπολέιν δεν έμεινε άπραγη. Ήταν πιο οξυδερκής από τον Ερρίκο και πιο πρόθυμη να ρισκάρει. Η Άννα γνώρισε προοδευτικές θρησκευτικές απόψεις στη Γαλλία, με το ενδιαφέρον της γι΄ αυτές να γίνεται πιο έντονο στην Αγγλία. Μάλιστα, ο ισπανός πρέσβης, που ήταν θανάσιμος εχθρός της, την αποκάλεσε πιο λουθηρανή κι από τον ίδιο τον Λούθηρο. Εκτός από τα πιστεύω της, εμπλεκόταν όμως και η προσωπική της ανέλιξη.
Το πρώτο Brexit της Ιστορίας
Το 1529, η Άννα επιχείρησε να προσηλυτίσει τον Ερρίκο. Του έδειξε ένα αιρετικό βιβλίο του λουθηρανού Γουίλιαμ Τίντεϊλ με τίτλο: «Η υποταγή του χριστιανού». Είχε επισημάνει κι αποσπάσματα για να τα προσέξει ο Ερρίκος, όπως για παράδειγμα: «Ο βασιλιάς είναι στο θεϊκό χώρο και νόμος του είναι ο θεϊκός νόμος».
Σύμφωνα με τις διδαχές του Χριστού, ο Τίντεϊλ υποστήριζε πως όλοι, τόσο ο λαός όσο και η Εκκλησία, ήταν υπό τη βασιλική εξουσία. Αντίθετα, η εξουσία και το θράσος του Πάπα να κρίνει βασιλιάδες ήταν ένας επαίσχυντος και βλάσφημος σφετερισμός. Για τον Ερρίκο και την Άννα, ήταν μια αποκαλυπτική στιγμή. Ο Ερρίκος είπε πως όλοι οι βασιλιάδες πρέπει να διαβάσουν το βιβλίο.
Είχε βρει μια θεολογική δικαιολογία για να εκθρονίσει τον Πάπα. Η Αγγλία ήταν στο δρόμο για το Brexit των Τυδώρ. Δέκα χρόνια πριν, ο Ερρίκος είχε γράψει βιβλίο προς υπεράσπιση του Πάπα, μα τώρα, δημιούργησε ένα επιτελείο με σκοπό να τον καταστρέψει. Η Βασιλική Βιβλιοθήκη διέθετε μια πληθώρα από ογκώδεις τόμους προσεκτικά καταγραμμένους και με παραπομπές, ενώ μια ομάδα λογιών σε στενή συνεργασία με τον βασιλιά, τους χτένιζε προς εύρεση στοιχείων, πως οι άγγλοι βασιλείς, στην πράξη, αλλά και στη θεωρία του Τίντεϊλ, δεν ανήκαν στην παπική δικαιοδοσία. Προς τέρψη τουλάχιστον του Ερρίκου, βρέθηκαν τα απαραίτητα στοιχεία.
Το 1533, η Βουλή ψήφισε το Νόμο περί Αυτοκυριαρχίας, που απέρριψε την εξουσία της Ρώμης και κήρυξε την Αγγλία αυτοκρατορία, υπό τη διακυβέρνηση μιας ανώτατης κεφαλής, του βασιλιά. Κατά συνέπεια, ο Τόμας Κράνμερ, ο Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπερι, επικύρωσε το διαζύγιο του Ερρίκου και το γάμο του με την Άννα. Μια βδομάδα μετά, έφτασε η στιγμή που περίμεναν ο Ερρίκος και η Άννα.
Ερρίκος:
«Πάπας» της Αγγλίας
Την 1η Ιουνίου, ο Κράνμερ έστεψε την Άννα βασίλισσα σε μια μεγαλειώδη τελετή στο Αββαείο του Γουέστμινστερ. Μετά από έξι χρόνια, ο Ερρίκος πήρε επιτέλους διαζύγιο.
Ο υπερασπιστής της Ρώμης έγινε θανάσιμος εχθρός της. Πήρε τον τίτλο Υπέρτατη Κεφαλή της Εκκλησίας της Αγγλίας με κοινοβουλευτικό νόμο. Ουσιαστικά, ο Ερρίκος ανακήρυξε τον εαυτό του Πάπα της Αγγλίας.
Με το διαζύγιό του και τη ρήξη με τη Ρώμη, θύματα και θύτες αντάλλαξαν ρόλους μέσα σε μια νύχτα. Κάποιοι λουθηρανοί έγιναν μέλη της κυβέρνησης κι άλλοι επίσκοποι, ενώ οι πάλαι ποτέ καθολικοί διώκτες τους, αν έμεναν πιστοί στη Ρώμη, αντιμετώπιζαν φυλάκιση ή θάνατο. Το πιο γνωστό θύμα του Ερρίκου ήταν ο Τόμας Μορ. Διαδέχτηκε τον Γουόλσεϊ στο Υπουργείο Δικαιοσύνης κι ενέτεινε την εκστρατεία κατά της αίρεσης του Λούθηρου. Όταν ο κλήρος πιέστηκε να δεχθεί τον Ερρίκο ως Ανώτατη Κεφαλή, ο Μορ παραιτήθηκε. Δικάστηκε το 1535 με την κατηγορία της προδοσίας κι αποκεφαλίστηκε.
Οι δυνάμεις της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στην Αγγλία τράπηκαν σε βιαστική οπισθοχώρηση. Μεταξύ 1536 και 1540, ο Ερρίκος έσπειρε τον όλεθρο στα μοναστήρια, λεηλατώντας τα κι εκτελώντας όσους δεν συμμορφώνονταν.
Παρόλο που ήρθε σε ρήξη με τη Ρώμη, ποτέ δεν συνέπραξε με τον Λούθηρο. Αντίθετα, ακολούθησε μια μέση οδό μεταξύ Βιτεμβέργης και Ρώμης. Έτσι, λουθηρανοί όπως ο Κράνμερ, έγιναν πανίσχυροι σύμβουλοι, υπό την προϋπόθεση να κρατήσουν την πίστη τους κρυφή, ενώ παπικοί, όπως ο Τάνσταλ, διατήρησαν τα προνόμιά τους, υπό τον όρο να αναγνωρίσουν την κυριαρχία του βασιλιά. Οποιαδήποτε απόκλιση θα προκαλούσε φρικτό θάνατο, όπως το 1540, όταν, για να διατηρήσει τη μέση οδό του, ο Ερρίκος έκαψε τρεις λουθηρανούς και ξεκοίλιασε τρεις καθολικούς, όλους την ίδια μέρα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου