Το σφαγέα των Έλληνων Στάλιν έχει σε κάδρο η Παπαρήγα στο Περισσό.

Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Σιβηρίας
Αποκαλυπτικά στοιχεία από τα αρχεία για τις απηνείς σταλινικές διώξεις των ελληνικών κοινοτήτων της Μαύρης Θάλασσας

Του Βλαση Αγτζιδη*
Ένας από τους «απαγορευμένους» τομείς στην ιστορική έρευνα είναι οι σταλινικές διώξεις και η μοίρα των ελληνικών κοινοτήτων στη Μαύρη Θάλασσα. Ομως, εδώ και είκοσι χρόνια, παρʼ όλες τις αντιξοότητες, ξεκίνησε η έρευνα γιʼ αυτές τις «λευκές σελίδες» της σύγχρονης ιστορίας μας, τελείως ανεξάρτητα από το επίσημο σύστημα της νεοελληνικής ιστοριογραφίας.
Στο πλαίσιο αυτό βρεθήκαμε να μελετούμε τα αρχεία των στρατοπέδων συγκέντρωσης στο Μαγκαντάν της βορειοανατολικής Σιβηρίας. ΜΑΙΑΝΔΡΟΣ

Σε δρόμους που είχε ήδη ανοίξει ο ακούραστος ερευνητής Ιβάν Τζουχά! Ετσι, οργανώθηκε μια μοναδική αποστολή ημών ως ιστορικών και της ομάδας των «Φακέλων» υπό τον δημοσιογράφο Τάσο Τέλλογλου.
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά και παρουσιάζονται στη συνέχεια. Στο αφιέρωμα αυτό περιλαμβάνουμε ένα κείμενο που γράφτηκε κατά την ερευνητική περιπλάνηση στη Σιβηρία, καθώς και μια παρουσίαση ενός υπό έκδοση βιβλίου της ιστορικού Ι. Γκολομπορόντκο (Λιναρδάτου) στην Ουκρανία, όπου πραγματεύεται τις διώξεις της ελληνικής κοινότητας της Οδησσού.
Δεν πάει πολλή ώρα που γυρίσαμε από το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ελγκιν στην κωμόπολη Γιαγόντνογε. Είναι η τρίτη μέρα μας στην περιοχή, 550 χιλιόμετρα βόρεια του Μαγκαντάν. Μένουμε σε ένα πανδοχείο, κάτι σαν χάνι σοβιετικής εκδοχής, πάνω στην Trasa. H Trasa είναι ένας από τους κύριους δρόμους της ρωσικής Απω Ανατολής. Συνδέει το Βλαδιβοστόκ με τη Γιακουτία. Από το Βλαδιβοστόκ -όπου καταλήγει ο Υπερσιβηρικός- τα εμπορεύματα και οι άνθρωποι φτάνουν με πλοίο στο Μαγκαντάν και από κει μέσω της Trasa στο Γιακούτς, δυο χιλιάδες χιλιόμετρα. Ο δρόμος αυτός είναι και αυτός αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της περιοχής. Κατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου από τους καταδικασμένους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι ίδιοι κρατούμενοι δημιούργησαν όλη την υποδομή της περιοχής. Ακόμα και τα χωριά και οι κωμοπόλεις της περιοχής αποτελούν μετεξέλιξη των παλιών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Η ιστορική μνήμη της περιοχής έχει σφραγιστεί ανεξίτηλα από την εμπειρία των στρατοπέδων. Εξάλλου, ένα μεγάλο μέρος των σύγχρονων κατοίκων είναι παιδιά των κρατουμένων που μετά την αποφυλάκισή τους παρέμειναν στην περιοχή, είτε γιατί τους απαγορεύτηκε η αναχώρηση είτε γιατί βρήκαν εδώ εργασία.
Πάνω από το Μαγκαντάν δεσπόζει ένα τεράστιο μνημείο για τα θύματα της καταπίεσης των δεκαετιών του ʼ30 και του ʼ40. Στη βάση του μνημείου υπάρχουν σκαλισμένα σε μεγάλους βράχους τα ονόματα των κύριων στρατοπέδων συγκέντρωσης. Και μια καμπάνα, ενσωματωμένη στο μνημείο, χτυπάει κάθε φορά που δυναμώνει ο άνεμος.
Στο ιστορικό αρχείο
Ακόμα και το ιστορικό αρχείο της πόλης, που ανήκει στην MVD, δηλαδή στο υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας και διοικείται από στρατιωτικούς, φέρει την ονομασία Ιστορικό Αρχείο Αποκατάστασης (των θυμάτων). Οπως και το μεγάλο μουσείο του Μαγκαντάν. Ενας ολόκληρος όροφος έχει μετατραπεί σε εικόνα των στρατοπέδων με συρματοπλέγματα και σκοπιές.
Και μέσα στον όροφο ο επισκέπτης μπορεί να δει τα βασικά αντικείμενα των κρατουμένων, μαζί με πλήθος εγγράφων, φωτογραφιών και προσωπικών μαρτυριών. Αντίστοιχο μουσείο υπάρχει και στο Γιαγόντνογε, δημιουργημένο από τον Ιβάν Πανικάροφ, αρχισυντάκτη της τοπικής εφημερίδας Severni Pravda, («Σιβηριανή Πράβδα»).
Στο μουσείο αυτό, που φέρει τον τίτλο «Μουσείο Μνήμης για την Πολιτική Καταπίεση» ο επισκέπτης μπορεί να δει αντικείμενα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, είδη των κρατουμένων, χάρτες με τις τοποθεσίες των στρατοπέδων, καθώς και φωτογραφίες με το ιστορικό του κάθε στρατοπέδου. Τα ονόματα των στρατοπέδων οφείλονταν είτε σε τοπικές ονομασίες περιοχών είτε σε αναφορά σε επαναστατικές προσωπικότητες.
Τα στρατόπεδα που παρουσιάζονται στο μουσείο είναι: Γιαγόντνογε, Χατινάχ, Οροτουκάν, Ουστ Τασκάν, Βέχνιχ, Ατ Ουριάχ, Ντέμπιν, Μπελίτσιγιε, Σπόρνογιε, Ουστ Τάγιοσμιχ, Προλετάρσκιι, Πετιλένκα, Ιζβεστκόβε, Σποκόινι, Ντζελ Γκαλά, Στουρμαβόι, Σοβαρνχόζνι, Γκόρνι, Ελγκιν, Γκόρκοβο, Μαλαντιόζνιχ, Μπολονόγιε, Εβράσκαλαχ, Τουμάνιι, Τανγκαρά, Γιουμπιλένιι, Οντινόκι, Εστσάν, Παρτιζάν, Νίζνι Ατ Ουριάχ, Μπουρχαλά, Πισιβόι, Βέρχνι Ντέμπιν, Ρίμπνι, Μαλτάν, Χολοκβάρστεβι, Χολόντιι, Κανιόν, Κιμ Ζαλ, Μπουτουγκιτσάν, Σερπαντίνκα, Ντιεπρόφσκι. Στα στρατόπεδα αυτά με τα περίεργα ονόματα χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Και μεταξύ αυτών, εκατοντάδες Ελληνες.
Εικόνα κατάρρευσης
Το ταξίδι μας από το Μαγκαντάν στο Γιαγόντνογε δεν ήταν από τα πιο ευχάριστα που μπορούν να σου τύχουν. Ο δρόμος, αν εξαιρέσεις 50 χιλιόμετρα, ήταν χωματόδρομος, πνιγμένος πάντα σε σύννεφα σκόνης από τα φορτηγά που κυρίως κυκλοφορούν. Τελικά καταφέραμε και φτάσαμε με ένα παλιό σοβιετικό φορτηγό 4x4. Οι εικόνες στη διαδρομή ήταν εντυπωσιακές, καθώς συναντάς σε κάθε σου βήμα την κατάρρευση του Dalstroy, για την οικοδόμηση του οποίου βρήκαν τον θάνατο πάνω από 120.000 κρατούμενοι.
Η πιο εντυπωσιακή εικόνα της κατάρρευσης ήταν η κωμόπολη Οροτουκάν. Οι σοβιετικές πολυκατοικίες στέκουν άδειες με ανοιχτά τα παράθυρα και οι τεράστιες σοβιετικές τοιχογραφίες ξεθωριάζουν. Το Οροτουκάν ήταν και αυτό προηγουμένως στρατόπεδο συγκέντρωσης. Οι κρατούμενοι δούλευαν στα ορυχεία, τα χωράφια και σε ένα χαλυβουργείο με την επωνυμία «Κολυμα-Χάλυβες», που κατασκεύαζε γεωτρύπανα. Βαθμιαία, πλάι στο στρατόπεδο θα αρχίσει να αναπτύσσεται και ο οικισμός των απελεύθερων. Ενας από τους Ελληνες απελεύθερους θα αναλάβει αργότερα τη διοίκηση του χαλυβουργείου. Το εργοστάσιο αυτό έκλεισε λόγω χρεοκοπίας το ʼ95. Το Γιαγόντνογε, που έχει επιβιώσει σχετικά από την κρίση, κατάφερε να κρατήσει 4.000 κατοίκους από τους 20.000 που είχε πριν από τη σοβιετική κατάρρευση. Οι κάτοικοί του προέρχονται είτε από απελεύθερους είτε από εσωτερικούς μετανάστες, οι οποίοι δελεάζονταν από τις ιδιαίτερα υψηλές απολαβές που η κεντρική διοίκηση είχε αποφασίσει να θεσπίσει ως υλικό κίνητρο.
860.000 κρατούμενοι
Η περιοχή έχει τεράστιο κοινωνιολογικό ενδιαφέρον. Η ανάπτυξή της έγινε με απόφαση της σταλινικής ηγεσίας το 1931. Τότε αποφασίστηκε το σχέδιο «oικοδόμησης της Απω Ανατολής» που έλαβε την ονομασία Dalstroy από τις λέξεις Dalnoy Stroyteli. Στο πλαίσιο του σχεδίου αυτού ιδρύθηκαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ως η βασική παραγωγική δύναμη για την ανάπτυξη. Στα στρατόπεδα στάλθηκαν οι εσωκομματικοί αντίπαλοι του Στάλιν, κυρίως τροτσκιστές και αγρότες που αντιδρούσαν στη βίαιη κολεκτιβοποίηση. Ακολούθησαν οι εθνικές μειονότητες, μεταξύ των οποίων και χιλιάδες Ελληνες. Οι κρατούμενοι δούλευαν σε σκληρές συνθήκες στην κατασκευή των δρόμων και των κτιρίων. Ξεχέρσωσαν τη γη, δούλεψαν στα ορυχεία χρυσού και μαγγανίου. Συνολικά δημιουργήθηκαν στην περιοχή 120 στρατόπεδα. Ο συνολικός αριθμός των κρατουμένων έφτασε τις 860.000. Επίσημα από αυτούς πέθαναν οι 120.000, δραπέτευσαν 7.800, αποφυλακίστηκαν 445.000 και αγνοούνται 297.000. Με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν στο κεντρικό Ιστορικό Αρχείο του Μαγκαντάν, έχουν βρεθεί οι φάκελοι 450 Ελλήνων που έχασαν τη ζωή τους στα στρατόπεδα. Ο αριθμός αυτός προέκυψε από την επεξεργασία 50.000 περιπτώσεων. Λαμβάνοντας υπόψη ότι υπάρχουν άλλοι τόσοι φάκελοι ανεπεξέργαστοι, καθώς και περίπου 300.000 περιπτώσεις αγνοουμένων, ο τελικός αριθμός των Ελλήνων που έχασαν τη ζωή τους στα καταναγκαστικά έργα, μόνο στην περιοχή της Κολιμά, μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερος.
Από τους φακέλους προκύπτει ότι μεταξύ των Ελλήνων θυμάτων υπήρχαν πολλοί Ελληνες υπήκοοι, οι οποίοι είτε ήταν Μικρασιάτες προσφυγες από τον Πόντο είτε Ελλαδικοί. Οι Ελλαδικοί πάλι διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: στους μετανάστες από την Ελλάδα και στους πολιτικούς πρόσφυγες που έχαν καταφύγει τότε στη «μητέρα πατρίδα» του κομμουνιστικού κόσμου για να γλιτώσουν από τη μεταξική καταπίεση. Οι Ελληνες που είχαν σοβιετική υπηκοότητα ήταν κυρίως Πόντιοι, Μαριουπολίτες και Κριμαιάτες.
* Ο κ. Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας.
Oι κατασκευαστές του κομμουνισμού και του Ναζισμού έχουν την ίδια καταγωγή με αυτούς του Χριστιανισμού.
Σιωνιστές είναι πίσω από κάθε ιδεολογία θρησκευτική και πολιτικοί, μερικοί απορούν μας πώς είναι δυνατόν πίσω από όλα να είναι οι Σιωνιστές.
Ε τους απαντώ ερωτώντας, μα πώς είναι δυνατόν όλον τον κόσμο εδώ και εκατονταετίες να κυβερνούν οι Σιωνιστές ;
Τα λέω αυτά για να μην μπερδευτούμε ότι επειδή οι Αριστεροί είναι κακοί είναι καλοί οι δεξιοί ή είναι καλοί οι χριστιανοί ή και το ίδιο αντίθετο.
Μα όλοι τους οι ιδεολόγοι άθελα η θελημένα υπηρετούν και σήμερα την νέα τάξη των πραγμάτων ότι αφορά για τους ηγέτες του το κάνουν θελημένα και σκόπιμα.